Een jaar na zijn staatsgreep in Tunesië, verankert president Kais Saied zijn macht via een nieuwe Grondwet. 

Op maandag 25 juli kon de Tunesische bevolking voor of tegen een nieuwe Grondwet stemmen die de terugkeer inluidt van het autoritarisme. Nog lang voor de definitieve resultaten binnen waren, was het al duidelijk dat de nieuwe Grondwet aangenomen zou worden en verscheen een zelfverzekerde president Kais Saied -in de nacht van maandag op dinsdag- voor een juichende menigte om zijn overwinning te vieren. Zijn supporters trokken in een stoet van auto's toeterend door de straten van Tunis.     

Exact een jaar eerder, op 25 juli 2021, besloot president Saied om het parlement op te schorten en de regering van premier Hichem Mechichi -die hij 10 maanden voordien had aangesteld- te ontslaan. Hij beriep zich daarvoor op de Tunesische Grondwet, met name Artikel 80, dat voorziet in een noodclausule die de president in staat stelt “noodzakelijke maatregelen” te nemen als het land in “een staat van onmiddellijk gevaar” verkeert. Doordat Saied gebruik maakte van dit Artikel 80 om de macht te grijpen was er onder sommige waarnemers discussie over het feit of zijn actie een staatsgreep betrof of niet. 

Hoewel het land duidelijk met sociale, economische en politieke moeilijkheden te kampen had, kan er moeilijk beweerd worden dat er aan de voorwaarden voldaan was om het bewuste Artikel in te roepen. Bovendien werden de procedures van het Artikel niet nageleefd. Het voorziet bijvoorbeeld dat het parlement aanblijft.  

De staatsgreep van Saied genoot wel de steun van het leger en de veiligheidstroepen die met geweld dreigden, van een deel van de bevolking, en van een aantal vooraanstaande politici die de president al maandenlang publiekelijk aanmoedigden om de constitutionele noodclausule in te roepen. 

Op 25 juli 2021 waren heel wat Tunesiërs op straat gekomen om te protesteren tegen de toenmalige regering bestaande uit onafhankelijke technocraten en tegen het parlement dat gedomineerd werd door de islamistische partij Ennahda. Veel Tunesiërs geloofden de bewering van Saied dat er een radicale ingreep nodig was. Toen de president dezelfde avond zijn slag sloeg, trokken honderden van zijn aanhangers naar het parlement om te vieren. 

Als rechtvaardiging voor zijn acties, verwees Saied naar de verslechterende economie en de gebrekkige openbare gezondheidszorg (op dat moment beleefde het land het hoogtepunt van de COVID-19 pandemie), die volgens hem de schuld waren van de corruptie en roekeloosheid van Ennahda. Eenmaal hij de macht had overgenomen werd de persvrijheid onmiddellijk ingeperkt en benoemde hij zichzelf tot procureur-generaal van het land. 

Nog voor de staatsgreep van 25 juli 2021 had Kais Saied al meermaals aangegeven dat hij de Grondwet, daterend van 2014 een beroerde tekst vond waarin onder meer de bevoegdheden slecht verdeeld waren. Dat hij deze zomer dus zelf met een nieuwe constitutionele tekst op de proppen kwam, was geen verrassing.      

De nieuwe Tunesische Grondwet maakt het bijna onmogelijk om de president uit zijn functie te verwijderen.

De nieuwe Tunesische Grondwet geeft de president opnieuw een totale greep op de macht en maakt het bijna onmogelijk om hem uit zijn functie te verwijderen. De president is voortaan bevelhebber van het leger en kan een regering aanstellen zonder parlementaire goedkeuring. Daarnaast kan hij wetsvoorstellen voorleggen aan het parlement die ze dan prioriteit moet geven.

Het was in Tunesië dat elf jaar geleden een golf van volksprotest uitbrak tegen autoritarisme en repressieve sociaaleconomische omstandigheden in de Arabische regio – de zogenaamde 'Arabische Lente'. Met de verdrijving van de Tunesische autocratische president Ben Ali werd in 2011 met veel enthousiasme een pad van democratisering ingezet. De opeenvolgende verkozen regeringen voerden wel politieke hervormingen door, maar werden zoals gezegd ook geplaagd door corruptie, interne verdeeldheid en economische problemen (hoge inflatie, wijdverbreide werkloosheid, ...).

Repressie, een staatsgreep in Egypte (2013), burgeroorlogen in Libië, Syrië en Jemen, en buitenlandse inmenging in de Golfstaten, zoals de militaire interventie van Saoedi-Arabië in Bahrein, doofden de Arabische Lente in de regio. Met het recente referendum is Tunesië nu het laatste land dat ten prooi valt aan de terugdraaiing van deze historische revolutie en de politieke liberaliseringshervormingen die er het resultaat van waren. 

Volgens de electorale commissie van Tunesië lag de opkomst voor Saieds referendum op 25% van de stemgerechtigden. Hoewel dit laag is, was het toch nog hoger dan vooraf verwacht. Het waren vooral de voorstanders die de moeite namen om op te dagen, want het referendum werd goedgekeurd met ongeveer 92% van de uitgebrachte stemmen. 

Drie jaar na zijn benoeming tot president en een jaar na zijn staatsgreep is Saied duidelijk nog zeer populair bij een deel van de bevolking. Zijn aanhangers maar ook veel anderen lijken niet wakker te liggen van het presidentieel model dat geïntroduceerd wordt door de nieuwe Grondwet die de autocratie opnieuw langs de grote poort binnenlaat. Een van de redenen hiervoor is de wijdverspreide politieke moeheid, apathie en ontgoocheling die de afgelopen jaren is opgetreden in het land. 

Maar de hoop dat Kais Saied gezwind orde op zaken zal stellen, zou snel kunnen omslaan. Tunesië kende in 2020-2021 de ergste economische neergang sinds de onafhankelijkheid van Frankrijk in 1956. Door de pandemie daalde het Bruto Binnenlands Product in 2021 met bijna 10%. Terwijl het land nog maar begonnen was met zich moeizaam te herstellen van deze klap, viel Rusland in februari Oekraïne binnen wat o.a. de grondstofkosten en de voedselprijzen de hoogte injaagde. Meer dan 70% van de tarwe die Tunesië importeert komt uit Oekraïne en Rusland. Oekraïne is ook de grootste leverancier van maïs en gerst aan het land. Daarnaast heeft de klimaatcrisis ertoe geleid dat Tunesië de afgelopen twee decennia in toenemende mate te kampen krijgt met ernstige droogtes. 

De uitdagingen zijn groot voor Saied. Na het referendum is zijn persoonlijke greep op het land echter zodanig groot geworden dat het moeilijk zal worden om zich te verstoppen achter andere actoren als de sociaal-economische situatie van de Tunesiërs niet vlug aanmerkelijk verbetert. En de bevolking vindt sinds de Arabische Lente veel sneller de weg naar de straat om te protesteren. Desillusie bij de Tunesiërs zou dus gemakkelijk kunnen leiden tot de herintroductie van zware repressie door de nieuwe sterke man in het land, Saied.