Ieder jaar op 10 december vieren we de mensenrechten en eren we degenen die wereldwijd dagelijks hun leven riskeren om deze rechten te verdedigen. Om met deze uitdaging om te gaan, hebben de lidstaten van de Verenigde Naties 25 jaar geleden de Verklaring over Mensenrechtenverdedigers aangenomen. Hoewel er enige vooruitgang is geboekt, blijft de situatie van mensenrechtenverdedigers zeer zorgwekkend, vooral wanneer dit gepaard gaat met conflicten, de onderdrukking van vakbonden, democratisch verval, of een afnemende ruimte voor maatschappelijk engagement. Over de hele wereld worden verdedigers van het recht op land en milieu sterk geviseerd en gecriminaliseerd.

Of het nu gaat om het verdedigen van grondgebied tegen een bedrijf dat het wil toe-eigenen, het aanklagen van straffeloosheid van individuen of bedrijven die bodems en rivieren vervuilen, het beschermen van de rechten van arbeiders op grote plantages of het opeisen van het recht op terugkeer en land na illegale bezettingen; activisten die opkomen tegen deze onrechtvaardigheden en eisen dat het recht op land wordt gerespecteerd, worden geconfronteerd met extreme gevallen van repressie. In 2022 werden er 401 verdedigers gedood in 26 landen vanwege hun vreedzame werk. Dit cijfer blijft grotendeels onderschat en vertegenwoordigt slechts het topje van de ijsberg. In veel landen is het gevaarlijk om lid te zijn van een vakbond. In 2023 werden vakbondsleden vermoord in acht verschillende landen. Naast moorden, die de meest radicale vorm vertegenwoordigen, worden andere strategieën van criminalisering gebruikt door staten en economische actoren om sociale strijd het zwijgen op te leggen.

De criminalisering van mensenrechtenverdedigers van het recht op land en milieu is wereldwijd aanwezig. Op 8 december 2023 wil de coalitie Defend the Defenders krachtig oorlogsmisdaden veroordelen die zijn gepleegd in het kader van de Israëlische operatie in Gaza. Het actieplatform veroordeelt de oorlogsmisdaden begaan tegen burgerbevolkingen, zowel Israëlisch als Palestijns, en roepen alle partijen en de internationale gemeenschap op om op te treden voor vrede. De kwestie van toegang tot land en grondgebied is een diepe oorzaak van de crisis, en de onderdrukking van het Palestijnse verzet tegen de illegale bezetting van Palestijns grondgebied is al lang veroordeeld. De scheidingsmuur die door Israël is gebouwd, doordringt op verschillende plaatsen diep in Palestijns grondgebied en maakt het vrijwel onmogelijk voor Palestijnen om toegang te krijgen tot land en waterbronnen. In 2021 schatte Amnesty International dat meer dan 100.000 hectare Palestijns land sinds 1967 door Israëlische kolonisten was gestolen. Veel civiele organisaties verzetten zich tegen de illegale bezetting van Palestijns land. Deze organisaties werken ook aan kwesties als naleving van internationaal recht, verdediging van mensenrechten, rechten van vrouwen, rechten van gevangenen, enz., en worden onterecht gecriminaliseerd door Israël. Zo heeft Israël op 19 oktober 2021 officieel zes Palestijnse organisaties, waaronder Bisan (het Centrum voor onderzoek naar ontwikkeling) en de Unie van Arbeidscomités voor Landbouw (UAWC), als "terroristen" bestempeld.

Ook in Europa, waaronder België, constateren we een inperking van de civiele ruimte en een toename van aanvallen tegen mensenrechtenverdedigers, die sterk veroordeeld moeten worden. Veel recente gebeurtenissen doen ons vrezen voor een werkelijke achteruitgang van de democratische waarborgen die burgers hadden om de verwezenlijking van mensenrechten te verdedigen. Enkele opvallende voorbeelden zijn onder andere: stakingen die worden onderbroken door deurwaarders bij Delhaize; een toename van preventieve arrestaties van activisten en fouilleringen; juridische procedures tegen klimaatactivisten en voorvechters van voedselsoevereiniteit; beroepen tegen individuen en organisaties die betrokken zijn bij journalistiek en activisme, enzovoort. Onlangs heeft de Vlaamse regering, als reactie op communicatie van bepaalde organisaties over de oorlog in Gaza, onderzoeken bevolen om te verifiëren of deze organisaties voldeden aan de voorwaarden om subsidies te ontvangen, zoals in het geval van Vrede vzw. Deze vormen van intimidatie komen voor in de hele sector, soms achter de schermen, maar steeds vaker openbaar. Al deze praktijken verzwakken het maatschappelijk middenveld.

Het is dringend noodzakelijk dat er echte maatregelen worden genomen om mensenrechtenverdedigers te beschermen en om te gaan met pogingen van regeringen en particuliere of politieke actoren om mensenrechtenverdedigers te stigmatiseren of te criminaliseren.

De organisaties van het actieplatform Defend the Defenders luiden de noodklok op 8 december en eisen van de Belgische regering:

• Dat België er alles aan doet om in het Midden-Oosten onmiddellijk een staakt-het-vuren te verkrijgen, bescherming van alle burgers en toegang tot internationale humanitaire hulp, en dat het ook de structurele oorzaken van de oorlog aanpakt door bindende maatregelen te nemen tegen Israël, zodat Israël een einde maakt aan de bezetting, kolonisatie en apartheid tegen het Palestijnse volk;
• Dat België effectieve beschermingsmechanismen opzet voor mensenrechtenverdedigers in België en wereldwijd, zodat sociale bewegingen hun maatschappelijke rol veilig kunnen vervullen;
• Dat België mensenrechtenverdedigers, vakbondsleden, ecologisten en sociale bewegingen verdedigt in haar diplomatieke contacten met regeringen over de hele wereld, en alle mogelijke kanalen gebruikt om druk uit te oefenen op betrokken landen om mensenrechtenverdedigers en sociale organisaties die de rechten van de meest kwetsbare lagen van de bevolking verdedigen, beter te beschermen.
• Dat België een buitenlands beleid voert dat in overeenstemming is met de mensenrechten, met speciale aandacht voor kwetsbare personen.
• Dat België de nodige maatregelen neemt en ondersteunt op Belgisch, Europees en internationaal niveau om gerechtelijke beperkingsvorderingen (SLAPP) te voorkomen, en met name om: SLAPP’s in de vroege fase van de procedure af te wijzen, financiële en juridische steun te verlenen aan slachtoffers tijdens de procedure, vergoeding van slachtoffers en sancties voor eisers mogelijk te maken, of om magistraten en advocaten bewust te maken van dit fenomeen.
• Dat België haar investeringen versterkt in het opstellen van effectieve wetgeving met betrekking tot de zorgplicht op nationaal niveau, binnen de Europese Unie en bij de Verenigde Naties. Dit om ervoor te zorgen dat schendingen van de mensenrechten worden voorkomen in de hele waardeketen van bedrijven, zodat personen die getroffen zijn door economische activiteiten toegang hebben tot gerechtigheid en schadeloosstelling.

Afspraak op vrijdag 8 december om 17:30 uur aan de Hallepoort in Brussel. Meer informatie vind je hier. 

De volledige open brief vind je hier.