Donald Trump en zijn bondgenoten over de hele wereld zijn nog altijd springlevend. 

Wat Steve Bannon, de voormalige adviseur van Trump en de goeroe van ‘alt-right’ (alternatief rechts is een verzamelnaam voor extreemrechtse ideologen en activisten, specifiek in de VS), niet kon verwezenlijken, werd zopas nieuw leven ingeblazen door de Duitse belastingbetalers: een Nationalistische Internationale.   

Dankzij de Duitse regering krijgt extreemrechts zijn eigen welgestelde globale denktank, compleet met eigen politieke academie, zoals Bannon het voor ogen had in zijn plan voor wereldheerschappij.

Duitslands geschenk aan extreemrechts is de Desiderius Erasmus Stichting, de publieke beleidstak van de meest extremistische partij van het land 'Alternative für Deutschland' (AfD). De Nederlandse humanist uit de renaissance, Erasmus, die het bekendst is voor zijn satirische werk ‘de Lof der Zotheid’, zou uitermate geschokt zijn geweest door zo’n grotesk misplaatst gebruik van zijn naam. AfD heeft zijn politieke basis immers uitgebouwd op een reeks ‘zotheden’ die diametraal tegenover het humanisme staan, van harde anti-immigratiestandpunten tot de huidige toenadering tot de anti-vaccinatie-gemeenschap.

AfD presteerde ondermaats tijdens de laatste Duitse Bondsdagverkiezingen (september 2021). De parlementaire delegatie van de partij verloor 11 zetels in vergelijking met de verkiezingen van 2017. Met net 10,1% van de stemmen, mag de partij wel voor een tweede keer op rij in het Duits parlement, de Bondsdag, zetelen. Als gevolg daarvan komt AfD in aanmerking voor wat alle andere grote partijen eveneens ontvangen: overheidssteun. Tenzij deze vrijgevigheid kan tegengehouden worden door juridische actie, kan de 'Desiderius Erasmus Stiftung' genieten van tientallen miljoenen euro belastinggeld per jaar. 

De 'Desiderius Erasmus Stiftung' kan genieten van tientallen miljoenen euro belastinggeld per jaar.

Dit moet beschouwd worden als een buitengewone boosterprik in de arm van mondiaal extreemrechts, aangezien AfD nu via haar stichting gefinancierd wordt om buitenposten van haat op te richten over heel de wereld. Sinds de hoogtijdagen van het fascisme in de jaren 1930 heeft extreemrechts niet meer zo’n kans op expansie gehad.

De stichting van de linkse partij 'Die Linke' -met de meer passende naam 'Rosa Luxemburg Stiftung'- heeft kantoren in meer dan 20 landen. De stichting verbonden aan de Groene Partij, genoemd naar de Duitse Nobelprijswinnaar voor literatuur Heinrich Böll, is aanwezig in meer dan 30 landen.

De idee dat AfD zich kan bezighouden met iets dat ook maar in de verste verte lijkt op “politieke educatie” -het doel van het Duitse systeem van partijgebonden stichtingen- zou lachwekkend moeten zijn. Maar dat is precies hoe de stichting de inkomende federale financiële meevaller plant te gebruiken: om een nieuwe generatie extreemrechtse denkers en activisten te rekruteren en op te leiden. De Erasmus Stiftung wil meer dan 900 mensen aanwerven voor haar politieke academie en gelinkte onderwijsinstellingen. Dat is zelfs ambitieuzer dan de academie van intellectuele “gladiatoren” die Bannon ooit droomde op te richten in een voormalig klooster op het Italiaanse platteland. 

De website van de Erasmus Stiftung zegt niets over haar wereldwijde ambities. Op basis van het recente verkiezingsplatform van AfD, kan men verwachten dat de stichting Eurosceptici wil samenbrengen om de ontmanteling van de Europese Unie te plotten; het anti-immigratiestandpunt van AfD wil bevorderen samen met Europese tegenhangers van de partij zoals Vlaams Belang in België, Lega in Italië, Marine Le Pens ‘Rassemblement National’ in Frankrijk en verschillende rechts-extremistische groepen in de Balkan; en geld wil steken in het vestigen van een ‘respectabel’ gezicht voor witte supreamtie door te netwerken onder identitaire groepen in Noord-Amerika, de voormalige Sovjet-Unie en Australazië. 

Deze donkere wolken aan de rechterzijde klinken zeker onheilspellend. Met de nederlaag van Donald Trump in de verkiezingen van 2020, de abrupte afname van de populaire steun voor president Jair Bolsonaro in Brazilië, en de huidige inspanningen om extreemrechts in Oost-Europa tegen te gaan, lijkt het vooruitzicht op een Nationalistische Internationale vandaag nochtans verder weg dan pakweg vier jaar geleden. 

Eén goed gefinancierde Duitse stichting zal daar waarschijnlijk niet veel aan veranderen. Helaas is de Erasmus Stichting allesbehalve de enige donderwolk aan de politieke horizon. In werkelijkheid is de wereldwijde desillusie over de reguliere politiek die de opkomst van Trump en zijn soortgenoten heeft gevoed, alleen maar groter geworden de afgelopen maanden. Nieuwe autoritaire populisten hebben de macht geconsolideerd op plaatsen als El Salvador -waar president Nayib Bukele zichzelf “’s werelds coolste dictator” noemt- en staan klaar voor mogelijke overnames in landen als Chili (waar de extreemrechtse presidentskandidaat Kast op zondag 19 december ondertussen het onderspit delfde) en Italië. Wie weet? Zelfs Trump zou zich opnieuw een weg kunnen banen naar het Witte Huis in 2024.

De wereldwijde desillusie over de reguliere politiek die de opkomst van Trump en zijn soortgenoten heeft gevoed is de afgelopen maanden alleen maar groter geworden. 

Met andere woorden, de mondiale situatie zou wel eens veel erger kunnen worden. Met de hulp van de Duitse belastingbetaler en voortgestuwd door de woede over vaccin-mandaten, een slecht functionerende wereldeconomie en de aanhoudende corruptie in machtskringen, zou mondiaal extreemrechts wel eens kunnen opveren en de komende jaren meer macht en invloed kunnen veiligstellen. 

Opbouwende golf

Op dit moment zou Donald Trump volgens alle politieke wetten radioactief moeten zijn. Hij verloor zijn poging om herverkozen te worden in november 2020 en ook zijn aansluitende poging tot staatsgreep mislukte. Hij heeft een slechte staat van dienst als het aankomt op de uitbreiding van de macht van de Republikeinse Partij: de meerderheid in het Lager Huis werd kwijtgespeeld in 2018 en de meerderheid in de Senaat in 2020. Verder wordt hij geconfronteerd met verschillende rechtszaken en juridische onderzoeken. Daarnaast werd hij van Facebook en Twitter verbannen.

Maar voor Trump is politiek een soort steen der wijzen. Hij is erin geslaagd om zijn loden stijl -om nog maar te zwijgen van zijn ontelbare privé-fiasco’s en professionele faillissementen- te transformeren in politiek goud. De grote verrassing is dat zoveel mensen blijven vallen voor dit goud der dwazen. 

Dankzij zijn fervente, eeuwig trouwe supportersbasis blijft Trump de Republikeinse Partij controleren. Met geen geloofwaardige Republikeinse concurrentie in zicht, zit hij op schema om in 2024 opnieuw voor het presidentschap te gaan. Zelfs zijn algemene populariteit, die toen hij presidet was nooit de 50% oversteeg, is onlangs licht gestegen van 38.8% in februari tot een bijna rooskleurige 43.4%.

De Republikeinse Partij heeft de grote steden -zeker de stedelijke elite in New York- en de trouwe blauwe regio’s (blauw is de kleur van de Democratische Partij) in het land opgegeven, maar het controleert wel alle belangrijke machtsposities in 23 Amerikaanse staten, terwijl de Democraten dat slechts in 15 staten doen.

Met een combinatie van ‘gerrymandering’ (het instellen van grenzen aan kiesdistricten om specifieke politieke belangen/partijen binnen wetgevende organen te bevoordelen, wat vaak resulteert in districten met ingewikkelde, kronkelige grenzen in plaats van compacte, overzichtelijke gebieden); ‘voter supression’ (het bemoeilijken voor bepaalde maatschappelijke groepen om te gaan stemmen); ‘federal stonewalling’ (het weigeren om te antwoorden of commentaar te geven op bepaalde vragen rond beleid en politieke gebeurtenissen, voornamelijk in het kader van onderzoeken); en een meesterlijk discours over frauduleuze verkiezingen, willen de Republikeinen in 2022 de controle terugwinnen over het Congres – iets dat alsmaar waarschijnlijker lijkt. 

Op dit moment is Donald Trump volgens de gokkantoren de favoriet voor de volgende presidentsverkiezingen, maar vooral dankzij het feit dat hij niet Joe Biden is (net zoals hij in 2016 won door niet Hillary Clinton te zijn).

Volgens de gokkantoren is Donald Trump op dit moment de favoriet voor de volgende presidentsverkiezingen in de VS.

Aangezien hij zich geen kandidaat kan stellen voor koning van de wereld, is Trump maar weinig geïnteresseerd in het opbouwen van internationale relaties. De groeiende kans dat hij terug aan de macht komt in 2024 heeft rechtse populisten over de hele wereld echter geïnspireerd om te geloven dat ook zij hun landen kunnen leiden zonder de vereiste vaardigheden, ervaring of psychologische stabiliteit. Inderdaad, van president Rodrigo Duterte in de Filipijnen tot president Daniel Ortega in Nicaragua: vulgair en gemeen zijn, heeft tal van hen al maar al te goed gediend. 

Nog verontrustender is de nieuwe generatie van politici genre Trump die op de voorgrond treedt in de wereld. In Chili heeft de ooit traditionele conservatief Antonio Kast zichzelf bijvoorbeeld heruitgevonden als extreemrechtse populist. Hij won de eerste ronde van de Chileense presidentsverkiezingen in november. Aan de andere kant van de Stille Oceaan, in de Filipijnen, voltrekt zich een bijna letterlijk huwelijk tussen autoritarisme en populisme: Bongbong Marcos, de zoon van de notoire ex-dictator Ferdinand Marcos, heeft Sara, de dochter van Rodrigo Duterte, uitgekozen als vice-president voor zijn campagne voor de presidentsverkiezingen van volgend jaar. Volgens de peilingen lopen ze al ver voor op de concurrentie. 

In Frankrijk, waar Marine Le Pen al een decennium de extreemrechtse stem monopoliseert, is er aan de rechterzijde een grote uitdager opgedoken: de journalist Éric Zemmour, met zijn onheilspellende prognoses over een aankomende burgeroorlog en een moslimovername. 

Ondertussen versterken de volgelingen van Trump in Amerika hun internationale connecties met het oog op de creatie van "een mondiaal veld van dromen". Voor velen van hen blijft Hongarije de thuisplaats van deze droom. Extreemrechts trekt in drommen naar Boedapest om te weten te komen hoe eerste minister Viktor Orbán de meest politiek liberale hoek van Oost-Europa transformeerde in het meest reactionaire land van de regio. (Toegegeven hij krijgt nu stevige concurrentie van de Wet en Rechtvaardigheidspartij in Polen, van Janez Janša’s rechts-populistische Sloveense Democratische Partij, en andere rechtse krachten in Oost-Europa.)

Zo bracht Mike Pence, vicepresident onder Trump, in september een bezoekje aan Boedapest om Orbáns “gezinsgericht” (en anti-abortus) sociaal beleid te prijzen. En afgelopen zomer zond Tucker Carlson zijn Fox News-programma een hele week uit vanuit Boedapest. Hij wijdde een hele aflevering van zijn show aan Orbáns virulente anti-immigranteninitiatieven, met als headliner: “Waarom kunnen we dit niet hebben in Amerika?”

De meest reactionaire politieke types in de VS zijn zelfs zo verliefd op Hongarije dat ze de jaarlijkse ‘Conservative Policy Action Conference’ volgende lente in Boedapest willen organiseren - dit zal de trans-Atlantische band alleen maar versterken. 

Vergeet niet dat Orbán in 2002, na één ambtstermijn, premier af was maar in 2010 terug aan de macht kwam. Sindsdien regeert hij het land onafgebroken. De Trumpisten dromen ervan een gelijkaardige politieke comeback voor elkaar te krijgen. 

Elders in Europea heeft de Spaanse extreemrechtse partij Vox haar eigen Disenso Stichting opgericht met het oog op de samenstelling van een reactionaire 'Iberosfeer', die Mexicaans extreemrechts, extremisten in Colombia, de Bolsonaro-familie in Brazilië en zelfs de Texaanse Republikeinse senator Ted Cruz omvat.

Maar het land in West-Europa dat het voorbeeld van Hongarije het meest waarschijnlijk zal volgen is Italië. Momenteel staat premier Mario Draghi, de voormalige voorzitter van de Europese Centrale Bank, aan het hoofd van een technocratische regering in Rome. De Italiaanse politiek stevent echter recht op het neofascisme af. De partij die pas onlangs naar de top van de peilingen is gestegen, ‘Fratelli d'Italia’ (Broeders van Italië), heeft zijn wortels in een groep die in de nasleep van Wereldoorlog Twee opgericht werd door doorgewinterde aanhangers van de fascistische dictator Benito Mussolini. Het staat voor een ‘anti-vaxxer’ en 'Italië eerst'-agenda. Indien er vandaag verkiezingen zouden doorgaan, zouden de Broeders van Italië waarschijnlijk een regeringscoalitie aangaan met de alt-right partij Lega en met ‘Forza Italia’ van de rechtse populist Silvio Berlusconi.

Het land in West-Europa dat het voorbeeld van Hongarije het meest waarschijnlijk zal volgen is Italië.

Ondertussen maken de CV’s van verschillende rechtse nationalisten en populisten hen uitermate geschikt voor de rol van toekomstige leider van een nieuwe Nationalistische Internationale. Gezien zijn reeds lang aanhoudende steun voor rechtse en eurosceptische partijen, en de manier waarop hij Rusland gepositioneerd heeft als de politiek meest vooraanstaande antiliberale macht in Europa, heeft de Russische president Vladimir Poetin waarschijnlijk de beste papieren voor deze job.

We kunnen de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan echter niet uitsluiten. Hij heeft in eigen land de bruggen met extreemrechts heropgebouwd, terwijl hij Turkije als een regionale hegemonie probeert te vestigen. In toenemende mate gedesillusioneerd door zijn NAVO-partners, kocht hij wapens van Rusland en liet hij zelfs doorschemeren dat hij Turkije graag wil laten toetreden tot de selecte club van kernwapenstaten. 

Ook de Indiase premier Narendra Modi mogen we niet vergeten. De hindoe-nationalistische leider klopt overuren om China ‘in bedwang te houden’ en werkt ijverig aan het cultiveren van sterke banden met de politieke rechtervleugel in zowel de Verenigde Staten als Israël.

Het creëren van een werkelijke ‘As van Illiberalisme’ met zo uiteenlopende landen zou niet gemakkelijk zijn gezien de geopolitieke rivaliteiten, ideologische verschillen en de persoonlijke ambities van de betrokken leiders. Toch bieden de mislukkingen van de huidige mondiale instellingen -en het liberale internationalisme dat hen bezielt- een sterk bindmiddel met het potentieel om echt ongelijksoortige elementen samen te houden in een opkomende extreemrechtse golf, die kan neerkomen op een nieuwe versie van het mondiaal fascisme. 

Wanneer de toekomstige leden van een Nationalistische Internationale beweren dat de status quo -een razende pandemie, uit de hand gelopen klimaatverandering, aanhoudende economische ongelijkheid en duizelingwekkende aantallen ontheemde vluchtelingen- verbrijzeld is en ze het perfecte plan hebben om die te herstellen, zal deze boodschap wellicht aanslaan bij veel niet-extremisten. Met een gebrek aan hoop en wanhopig op zoek naar verandering hebben de misnoegden en benadeelden zich al bereid getoond om de luidruchtige nationalisten en reactionaire populisten een kans te bieden op de macht (en gezien hun gewetenloze tactieken, zou dit alles kunnen zijn wat ze nodig hebben). 

De wereld redden (van liberalen)

Eén van de meest hardnekkige symbolen van de internationale politiek is ongetwijfeld de muur. Denk maar aan de Grote Chinese Muur, ontworpen om de opeenvolgende dynastieën te beschermen tegen roofzuchtige nomadische buitenstaanders. Veel grootstedelijke gebieden in de wereld conserveren delen van de historische muren die hen ooit op de kaart zetten als stadstaten. De Berlijnse Muur was het meest zichtbare symbool van de Koude Oorlog, terwijl de grensmuur van Trump het enige infrastructurele programma was van zijn presidentschap (al werd de muur toen nooit echt gebouwd zoals gepland).

Extreemrechts is vandaag -met dank aan Donald Trump!- geobsedeerd door muren. Er wordt niet alleen geput uit de geschiedenis maar ook uit een diep reservoir van angst voor de buitenstaander. Zoals 'een bezuinigingsbeleid' voor neoliberalen, blijken ‘muren’ voor extreemrechts een oplossing te bieden voor bijna elk vraagstuk.

Zoals een bezuinigingsbeleid voor neoliberalen, blijken muren voor extreemrechts een oplossing te bieden voor bijna elk vraagstuk.

Immigranten? Houd ze buiten met muren. Klimaatverandering? Bouw vandaag muren ter bestrijding van toekomstige golven wanhopige vluchtelingen die de gevolgen van de opwarming van de aarde ontvluchten. Economische achteruitgang? Trek tariefmuren op. Boze buren? Muren van bewapening en antirakettenschilden vormen het voor de hand liggende antwoord. 

Extreemrechts beschouwt niet de stijgende zeespiegels maar globalisering -handelsstromen, het vrij verkeer van mensen, de uitbreiding van een internationaal bestuur- als het tij dat dringend gekeerd moet worden. Radicaal rechtse populisten houden zich bezig met de constructie van allerlei soorten dijken om dergelijke ongewenste mondiale stromen buiten te houden en de nationale controle te bewaren in een steeds chaotischer wordende wereld. 

Het is niet verrassend dat extreemrechts gemeenschappen ook cultureel wil afschermen om de zogenaamde “familiewaarden” te vrijwaren van ‘afwijkende’ burgerlijke waarden, andere religieuze praktijken en alternatieve opvattingen over seksualiteit en gender. Het wil zelfs individuen ‘ommuren’ om hen 'te beschermen’ tegen opdringerige overheidspraktijken zoals vaccinmandaten. 

Om deze muren -letterlijk of metaforisch- te beveiligen, is er vooral een opgeblazen leger op nationaal niveau nodig, paramilitairen op het gemeenschapsniveau en een semi-automatisch geweer in de handen van elk sterk rechts individu.

Muren moeten een beschermende mantel bieden tegen onzekerheid, hoewel de werkelijke bijdrage van extreemrechts aan de moderne politieke ideologie ironisch genoeg geen zekerheid is, maar een radicaal scepticisme. 

Zeker, die oude Amerikaanse rechtse groep, de ‘John Birch Society’, schotelde samenzweringstheorieën voor waarbij communisten en gefluorideerd water betrokken waren, maar dat was niets vergeleken met de manier waarop modern radicaal rechts complottheorieën geïnstrumentaliseerd heeft om permanente macht te verwerven. Met beweringen over gestolen verkiezingen hebben Donald Trump, Benjamin Netanyahu, en anderen twijfel gezaaid over de capaciteit van de democratie om kiezers te vertegenwoordigen. Ze benadrukken dat alleen populistische extremisten de ‘autentieke’ wensen van het electoraat kunnen belichamen.

Verkiezingen die door extreemrechtse kandidaten gewonnen worden, zoals de recente electorale strijd om het gouverneurschap in de staat Virginia, worden daarentegen automatisch als vrij en eerlijk bestempeld. Radicaal scepticisme over het kiesstelsel is immers slechts een handige ladder die eenmaal aan de macht maar al te gemakkelijk weggetrapt wordt door extreemrechts.

De samenzweringstheorie die pas het laatst zal vallen, is ongetwijfeld de boosaardigheid van de 'globalisten' die samengespannen hebben om de “kostbare lichaamsvloeistoffen” van pure Amerikanen (of Brazilianen, of Hongaren, …) te besmetten. Zolang liberale internationalisten mondiale instellingen zoals de Wereldbank en de Wereldgezondheidsorganisatie domineren, zullen ‘globalisten’ nuttige doelwitten zijn voor nationalisten om hun aanhangers tegen op te jutten. Moesten de Trumps van deze wereld genoeg landen kunnen inpakken en de mondiale instellingen met succes kunnen infiltreren, zou er niet meer gesproken worden van kwaadaardige ‘globalisten’. 

In dat worstcasescenario zou er zelfs geen Nationalistische Internationale meer nodig zijn. De rechtse populisten zullen de wereld dan praktisch gezien overgenomen hebben. Gezien hun onverschillige minachting voor pandemieën en klimaatverandering zou dat natuurlijk een pyrrusoverwinning zijn. Hun overwinning, maar een verlies voor de mensheid.