Op 20 oktober 2018 kondigde President Donald Trump aan dat de Verenigde Staten zich zullen terugtrekken uit het Intermediate-range Nuclear Forces-verdrag (INF). Het verdrag, dat in 1987 ondertekend werd door Michail Gorbatsjov en Ronald Reagan, vereiste “de ontmanteling van kruisraketten en ballistische wapens met een bereik tussen de 500 en de 5500 km die vanaf de grond afgevuurd worden” . Drie jaar na de bekrachtiging van het verdrag door de Verenigde Staten en de toenmalige Sovjet-Unie waren er al 2.692 middellangeafstandsraketten onschadelijk gemaakt. Sindsdien hebben beide partijen elkaar ervan beschuldigd het verdrag te schenden.

Enerzijds wordt Rusland ervan beschuldigd een nieuw type nucleaire raket ontwikkeld te hebben (de zogeheten 9M729), dat een onmiddellijke bedreiging vormt voor West-Europa. In december vorig jaar liet Rusland weten met succes een nieuw type “hypersonische” raketten  getest te hebben, die uitgerust zijn met verschillende atoomkoppen en zich twintig keer sneller verplaatsen dan het geluid (24500 km/h). Deze hypersonische raketten maken deel uit van een nieuwe Russische artillerie-eenheid, die Vladimir Poetin omschrijft als “onoverwinnelijke wapens”.

De Verenigde Staten maakten op hun beurt bekend dat ze investeren in nucleaire korteafstandsraketten die gelanceerd kunnen worden vanuit onderzeeërs (W76-2 raketten). Volgens het Pentagon zullen die korteafstandsraketten nodig zijn om zich te kunnen verdedigen op het slagveld bij een nucleaire aanval.

Donald Trump liet in oktober 2018 weten dat de Verenigde Staten hun kernwapenarsenaal uitbreiden  om meer druk uit te oefenen op Rusland en China.

Hoewel dus duidelijk blijkt dat het INF-verdrag niet voldoende was om de ontmanteling van alle middellangeafstandsraketten te verzekeren, creëerde het wel ruimte voor een dialoog tussen de Verenigde Staten en Rusland, met behulp van de speciale Commissie voor Inspectie.

In mei 2018 al kondigden de Verenigde Staten aan dat ze zich zouden terugtrekken uit het internationale nucleaire akkoord met Iran, ondertekend in Genève, en legden ze Iran zware diplomatische, politieke en economische sancties op.

Door zich op deze manier te kanten tegen multilaterale verdragen brengen de Verenigde Staten het moeilijke evenwicht en de minieme ruimte voor dialoog die nog overbleef tussen de verschillende nucleaire grootmachten in gevaar.

Een agressief en isolationistisch beleid dat het geheel van internationale verdragen rond de controle van kernwapens ondermijnt.

Over drie jaar loopt het Verdrag voor Vermindering van Strategische Nucleaire Wapens (Strategic Arms Reduction Treaty, kortweg New START) op zijn eind. Dit verdrag houdt in dat het aantal strategische nucleaire dragers beperkt wordt tot 700 en het aantal kernkoppen tot 1550.

Een verdrag van kapitaal belang voor de inperking van nucleaire wapens dus. Maar in het licht van de recente politieke ontwikkelingen in de Verenigde Staten en Rusland, is het vrij twijfelachtig dat het verdrag verlengd zal worden, en dat terwijl de VS en Rusland samen 92% van de bestaande kernwapens in handen hebben.

De relaties tussen de twee nucleaire grootmachten zijn er de laatste jaren immers sterk op achteruit gegaan; vooral de conflicten in Syrië en Oost-Oekraïne geven aanleiding tot onenigheid. De wapenwedloop tussen beide grootmachten verhoogt het risico op nieuwe conflictgebieden dan ook aanzienlijk. Het is niet onwaarschijnlijk dat de Europese Unie, door haar geografische ligging maar ook door haar nauwe geopolitieke relaties met de NAVO, één van die nieuwe strijdtonelen wordt.

Sinds zijn benoeming dringt Donald Trump er bij de lidstaten op aan dat de richtlijn van de besteding van 2 % van het bruto nationaal product aan defensie ook effectief gehaald wordt. Ook organiseerde de NAVO in oktober 2018 in Noorwegen één van de grootste militaire oefeningen sinds de Koude Oorlog, waaraan 50.000 soldaten deelnamen.

De Verenigde Staten en Groot-Brittannië voerden hun militaire aanwezigheid in Scandinavië op, zodat “de troepen kunnen wennen aan koude klimaten”.

Zweden voerde ondertussen de dienstplicht opnieuw in en verspreidde een brochure met richtlijnen voor een “totale verdediging” in oorlogstijden onder haar inwoners.

Ons land moet zich dus dringend uitspreken vóór multilateralisme, vóór een vredevolle samenwerking tussen de verschillende staten en moet de Europese Unie oproepen haar externe – en defensiepolitiek te herzien. Mr Heiko Maas, Duitse Minister van Buitenlandse Zaken, liet al weten dat Duitsland zich sterk kant tegen het plaatsen van nucleaire middellangeafstandsraketten op Europese bodem.

Net als Duitsland zetelt België opnieuw in de VN Veiligheidsraad. Dit is de uitgelezen kans om met ons buurland samen te werken en een krachtig signaal te geven. We moeten de verlenging van de internationale verdragen inzake het wereldwijd beperken en ontmantelen van het bestaande nucleaire arsenaal eisen en de respectering ervan afdwingen.

Ook is het dringend tijd dat er een grondig debat komt over de doelstellingen en het nut van het Gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid van de Europese Unie, zeker ook omdat de Europese Commissie op 19 november 2018 de oprichting van het Europees Defensiefonds goedkeurde.

Dat Fonds heeft tot doel “innovatie te stimuleren en door samenwerking schaalvergroting in defensieonderzoek en in industriële ontwikkeling mogelijk te maken” .

Op termijn kan de oprichting van dit Fonds ervoor zorgen dat de Europese Unie verwikkeld raakt in de bovengenoemde wapenwedloop. Het is ook niet duidelijk wie baat heeft bij een dergelijke overeenkomst, behalve dan wapenhandelaars en hun hebzuchtige aandeelhouders. Daarbij komt nog dat het voorgestelde budget voor de oprichting van het Fonds 13 miljard euro bedraagt!

Klimaatverandering, de uitputting van natuurlijke grondstoffen, het stopzetten van internationale humanitaire hulp: er zijn genoeg dringende uitdagingen te bedenken die meer prioriteit verdienen dan de ontwikkeling en uitbouw van een nieuw Europees arsenaal. Het feit dat het net die problemen zijn die kunnen leiden tot een mondiaal gewapend conflict als er niet snel actie wordt ondernomen, versterkt het gevaar van een wapenwedloop alleen maar: het is niet enkel in de financiële wereld dat er sprake is van “self-fulfilling prophecies”…

We brengen nog even in herinnering dat België nog steeds het Verdrag voor het verbod op kernwapens niet heeft ondertekend, noch geratificeerd. Dat verdrag, voorgesteld door ICAN “de Campagne voor de afschaffing van kernwapens”, werd nochtans goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties op 7 juli 2017.

België kan nu een eerste stap in de goede richting zetten en tonen dat het belang hecht aan vrede, en nog fundamenteler, aan het overleven van de mensheid. We moeten onze politieke en budgettaire prioriteiten dringend herbekijken om de bom waarop we zitten te neutraliseren. Het is twee voor twaalf.

Pierre Galand is voorzitter van de Association Pour les Nations Unies (APNU).

Dit artikel verscheen ook op knack.be

Hier kan u de achtergrond en context lezen bij het INF-verdrag