De aanvaarding van Finland en Zweden als kandidaat-leden van de NAVO was pas mogelijk als Turkije zijn veto daartegen zou laten vallen. Aan de vooravond van de pas afgelopen NAVO-top in Madrid tekenden de drie betrokken landen een ‘Trilateral Memorandum’ waarin de Turkse eisen om de Koerdische beweging te criminaliseren werden ingewilligd, wat de deur openzette voor NAVO-lidmaatschap voor beide Scandinavische landen. Turkije weigert vooralsnog de effectieve toetreding te ratificeren tot er "concrete stappen zijn gezet".
Ankara eiste onder meer dat beide Scandinavische landen hun vermeende steun aan ‘terroristische’ Koerdische bewegingen zouden stopzetten, leden ervan zouden uitleveren en dat er een eind zou worden gemaakt aan het wapenembargo dat ze handhaafden tegen Turkije. Het land zocht ook NAVO-steun voor zijn ‘militaire operaties’ in Noord-Syrië en Noord-Irak. Turkije kreeg grotendeels wat het vroeg. De NAVO plaatste het akkoord inmiddels op haar website.
‘Terrorisme’
Drie pagina’s lang wordt de hele Koerdische kwestie gereduceerd tot een ‘terroristisch’ probleem, een begrip dat 15 keer in de tekst voorkomt. In het akkoord beloven Finland en Zweden om geen steun te verlenen aan de Koerdische Volksbeschermingseenheden (YPG) en de politieke vleugel ervan, de Democratische Uniepartij (PYD), die in Noord-Syrië al tien jaar lang de basis vormen van een autonoom bestuur.
Beide landen bevestigen ook dat de PKK, de Koerdische Arbeiderspartij die al tientallen jaren strijdt voor Koerdische autonomie in Turkije, een “verboden terroristische organisatie” is. Dat betekent concreet dat de activiteiten van de PKK en alle daarmee verbonden organisaties en individuen in beide landen verboden moeten worden en dat de samenwerking met Turkije daartoe versterkt wordt. Finland en Zweden engageren zich er toe om de Turkse uitleveringsverzoeken van terreurverdachten “vlug” en “grondig” aan te pakken. Daartoe worden “bilaterale wettelijke kaders” uitgewerkt om de “uitlevering en veiligheidssamenwerking te faciliteren”.
Finland en Zweden moeten ook alle “financiële en rekruteringsactiviteiten van de PKK en ander terroristische organisaties en hun vertakkingen, alsook geassocieerde en erop geïnspireerde groepen of netwerken, onderzoeken en verbieden.” Dat is een verregaande maatregel omdat de meeste Koerdische organisaties op de een of andere manier een band hebben met de Koerdische bevrijdingsbewegingen in Turkije, Irak of Syrië. Ook de solidariteitsbeweging met de Koerdische strijd voor zelfbeschikking en/of basisrechten wordt zo in één adem gecriminaliseerd.
Tot slot heeft Turkije ook gedaan gekregen dat het wapenembargo tegen het land wordt opgeheven. Dat kwam er nadat het in oktober 2019 voor de derde keer aan de zijde van door Ankara gefinancierde Syrische rebellengroepen Noord-Syrië binnenviel, wat een duidelijke schending is van het internationaal recht.
Met de overeenkomst steunen Zweden, Finland en de NAVO de Turkse pogingen om de Koerdische kwestie te criminaliseren, terwijl er geen woord gezegd wordt over de langdurige schendingen van de Koerdische rechten door Turkije. Verschillende gerechtelijke instanties in België hebben overigens geoordeeld dat de PKK geen terroristische organisatie is maar een gewapende verzetsbeweging.
Vooralsnog weigert Turkije definitief in te stemmen met het lidmaatschap van Finland en Zweden, volgens Erdogan "zolang de twee Noordse landen hun beloften niet nakomen". Turkije eist onder meer de uitlevering van tientallen 'terreurverdachten'. Onder hen ook een voormalige journalist van het dagblad Zaman (dat door de regering in beslag is genomen om van de populaire krant vervolgens haar spreekbuis te maken), die na de couppoging van 15 juli 2016 naar Zweden is gevlucht. Tijdens het bezoek van de conservatieve premier Ulf Kristersson aan Ankara vorige week noemde Erdogan hem expliciet en zei dat zijn uitlevering voor hem "van het grootste belang is".
Het persbureau Reuters wist vorige week de hand te leggen op een brief waarin Zweden 14 voorbeelden van concrete acties opsomt. Zweden wordt sinds enkele weken geregeerd door een rechtse coalitie die er alles aan lijkt te willen doen om toe te treden tot de NAVO. De nieuwe premier Ulf Kristersson zei na een ontmoeting met de secretaris-generaal van de NAVO dat zijn regering "haar inspanningen zal verdubbelen om het Trilaterale Memorandum met Finland en Turkije uit te voeren." Het Zweedse parlement zal naar verwachting de komende dagen stemmen over een grondwetswijziging om de strijd tegen het terrorisme aan te scherpen, zoals Turkije eist vooraleer het Zweden wil toelaten tot de NAVO. Dat zou het mogelijk maken "de vrijheid van vereniging van groepen die betrokken zijn bij terrorisme te beperken", aldus het parlement in een verklaring, waardoor leden van de PKK gemakkelijker kunnen worden vervolgd.
Turkse mensenrechtenschendingen
In de verklaring van de Top van Madrid van juni 2022 zegt de NAVO dat zij zich inzet voor democratie, individuele vrijheid, mensenrechten en de rechtsstaat. Het militaire bondgenootschap beweert dat het zich houdt aan het internationaal recht en aan de doelstellingen en beginselen van het Handvest van de Verenigde Naties. "Wij zetten ons in voor het handhaven van de op regels gebaseerde internationale orde."
De geschiedenis wijst er niet op dat de NAVO het ernstig meent. Het kolonelsregime in NAVO-staat Griekenland (1967-1974), de verschillende militaire staatsgrepen in Turkije (in 1960, 1971, 1980, 1997), de Portugese militaire dictatuur onder Salazar en zijn opvolgers (1926-1974) zijn slechts enkele voorbeelden van hoe de NAVO zich helemaal niet met democratie bezighoudt. Bovendien werd de staatsgreep van 1980 in Turkije gesteund door de VS, een constante praktijk in het buitenlandse beleid van de VS tijdens de Koude Oorlog. Tot op de dag van vandaag is het vrij moeilijk om de autoritaire regeringsstijl in landen als Hongarije, Polen en Turkije te onderscheiden van die van Rusland en China, de zogenaamde "systemische rivalen" van de NAVO.
De afgelopen jaren heeft de NAVO zich in stilzwijgen gehuld over verscheidene Turkse militaire invallen in zowel Noord-Syrië als Noord-Irak, hoewel deze in strijd zijn met het VN-Handvest en ernstige schendingen van de soevereiniteit van beide zuiderburen inhouden. Turkije bezet grote delen van Noord-Syrië. Volgens de Hoge Commissaris voor de mensenrechten van de VN is er sprake van ernstige mensenrechtenschendingen, waaronder afranselingen, ontvoeringen, executies, plunderingen, inbeslagname van eigendommen en illegale overplaatsingen van bevolkingsgroepen.
Turkije dreigt al enkele weken met een nieuwe invasie van Syrië.
Ankara dreigt er al maanden mee om ruim tienduizenden vluchtelingen vanuit Turkije te hervestigen in Noord-Syrië om zo het gebied zoveel mogelijk te zuiveren van Koerdische aanwezigheid. Het is ook al effectief begonnen met het transfereren van Syrische Arabische vluchtelingen naar de Koerdische regio’s van Noord-Syrië, wat neerkomt op een politiek van etnische zuivering.
Turkije dreigt ook al enkele maanden met een nieuwe invasie van Syrië. Na dit akkoord zal de NAVO nog minder geneigd zijn om Ankara af te raden om Syrië opnieuw binnen te vallen. De afgelopen jaren hulde de NAVO zich in stilzwijgen na meerdere Turkse militaire invallen in zowel Noord-Syrië als in Noord-Irak, ook al is dat in strijd met het VN-Handvest en gaat het over ernstige schendingen van de soevereiniteit tegen beide zuidelijke buurlanden.
Het autoritair regime in Turkije maakt zich al jaren schuldig aan zware mensenrechtenschendingen.
Het autoritair regime in Turkije maakt zich al jaren schuldig aan zware mensenrechtenschendingen. Na de mislukte staatsgreep van 2016 werden duizenden Turken opgesloten of gebroodroofd. Tal van mediakanalen werden gesloten of tot spreekbuis van het regime gemaakt. Tijdens een grootschalige militaire repressieoperatie in de Turks-Koerdische regio vonden in de periode vanaf de zomer 2015 tot het voorjaar 2016 honderden mensen de dood. Tientallen burgers werden levend verbrand in de kelders van enkele woonblokken. In verschillende Koerdische steden leefden mensen wekenlang onder de avondklok. Tienduizenden sloegen op de vlucht.
Maar voor de NAVO is er nooit een vuiltje aan de lucht geweest. Turkije is een geostrategisch belangrijke partner die niet in de handen van Rusland mag worden gedreven en dus verzegelt de militaire alliantie telkens de mond.
