De Poolse kiezers hebben in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen op 12 juli 2020 Jaroslaw Kaczynski bevestigd als dé sterke man van hun land.
Jaroslaw Kaczynski, was nochtans zelf geen kandidaat. Hij is 'slechts' de baas van de regerende rechts-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Het is zijn marionet, Andrzej Duda, die de tweede ronde van de presidentsverkiezingen won tegen de kandidaat van het Burgerplatform, de rechtse liberaal Rafal Trzaskowski, tevens burgemeester van Warschau.
De eerste stemronde vond plaats op 28 juni 2020 en eindigde met 43,5% van de stemmen voor Duda en 30,5% voor Trzaskowski. De resultaten van de tweede ronde werden op 13 juli al aangekondigd door de Nationale Kiescommissie. Uittredend president Duda behaalde een nipte overwinning met 51% tegenover 49% voor Trzaskowski.
Kerk en vaderland
Duda werd 5 jaar geleden verrassend tot president gekozen. Hij trachtte sindsdien enkele keren uit de schaduw van zijn meester, Kaczynski, te treden, maar werd snel tot de orde geroepen. Omdat hij een eenvoudige populaire figuur is die in de partij-pas loopt, gaf zijn baas hem de kans om zijn functie te verlengen.
De partij voor Recht en Rechtvaardigheid houdt dus alle touwtjes van de macht in handen - onder het oog van Kaczynski en met behulp van de katholieke kerk en haar 25.000 parochiepriesters die vanop de preekstoel stemadvies gaven: voor de verdediging van de familie en van het vaderland, tegen de “nieuwe bolsjevieken”, zijnde de verdedigers van homorechten, de Europese Unie, enzovoort. De Poolse bisschoppen riepen de Polen in het buitenland op ook een handje toe te steken om familie en vaderland veilig te stellen.
Duda maakte van een homovijandige herziening van de grondwet zelfs een centraal strijdpunt in de aanloop naar de verkiezingen. De PiS wil grondwettelijk vastleggen dat koppels van hetzelfde geslacht geen adoptierechten krijgen.
Sociaal
De PiS krijgt de komende jaren de mogelijkheid om haar greep op het gerechtsapparaat verder uit te breiden. De Europese Unie maakt zich erg druk om de afbouw van de Poolse rechtsstaat, maar pogingen om EU-subsidies te koppelen aan eerbied voor de rechtsstaat maken geen kans. Het dreigen met sancties heeft de Poolse, evanals de rechts-nationalistische Hongaarse, regeerders niet doen buigen. Integendeel, ze gebruiken de kritiek van de EU als een electoraal element, waarbij ze zichzelf projecteren als de verdedigers van de nationale soevereiniteit tegen “de nieuwe bolsjevieken”.
Kaczynski kan nu nog een stap verder gaan met het herschrijven van de geschiedenis in "patriottische" zin. De PiS heeft die geschiedenis de voorbije 5 jaar al flink herzien, onder meer in het curriculum van de scholen.
Toch dankt de PiS haar opeenvolgende verkiezingssuccessen vooral aan haar sociale maatregelen. Tegenkandidaat Trzaskowski werd tijdens de verkiezingscampagne regelmatig herinnerd aan het neoliberaal beleid van Donald Tusk, die van 2007 tot 2014 premier van Polen was en mede-oprichter van het liberaal-conservatieve Burgerplatform (in het Europees Parlement lid van de christendemocratische Europese Volkspartij). Onder zijn premierschap werd de pensioenleeftijd verhoogd tot 67 jaar en werden de sociale ongelijkheden gevoelig groter.
Zowel het Burgerplatform als de Sociaaldemocraten, die begin deze eeuw aan de macht waren in het land, voerden een neoliberaal beleid om toch maar aansluiting te vinden bij de rest van de EU (waarvan Polen sinds 2004 lid is). In 2015 won de PiS de verkiezingen met een xenofobe campagne tegen vluchtelingen en het “migratiegevaar”. Maar vorig jaar won ze de Poolse parlementsverkiezingen (13 oktober 2019) met haar sociale maatregelen. De regering had de pensioenleeftijd verlaagd, de lonen waren gevoelig gestegen en er kwamen extra uitkeringen voor gezinnen, waardoor miljoenen Polen voor de eerste keer op reis konden tijdens de vakantie.
De PiS staat nogal zwak in de grote steden en in het meer welvarende westen van het land. Maar de regering deed extra investeringen op het platteland, vooral in de armere gebieden waar onder meer goede wegen werden aangelegd en nieuwe scholen werden gebouwd. Ontvolkte dorpen herleven. In die streken haalt de PiS monsterscores.
Blijvers?
Wat stelt de oppositie daartegenover. Trzaskowski moest tijdens de campagne beloven dat hij niet zou raken aan de sociale programma’s van de PiS. Dat is niet direct een wervende houding, moeten toegeven dat de regering goed sociaal werk leverde. En met een kandidaat die maar net boven de 2% van de stemmen haalde is politiek links er in deze presidentsverkiezingen helemaal niet aan te pas gekomen.
De zege van Duda, hoe nipt ook, toont nogmaals aan dat regerend radicaal rechts via verkiezingen aan de macht kan blijven. Ook de rechtse Hongaarse premier Viktor Orban zit zeer stevig in het zadel. Binnenkort zijn er regionale verkiezingen in Italië, waar de gouverneurs van de uiterst rechste Lega er in de meeste gevallen zeer goed voor staan. In Frankrijk zijn dit jaar nogal wat burgemeesters van het extreemrechtse Rassemblement National met hoge scores herkozen. De Indiase hindoe-nationalistische premier Modi verstevigde bij de verkiezingen van vorig jaar ook al zijn positie. En VS-president Donald Trump ligt nog altijd niet in de touwen. Zijn achterban is solieder dan ooit…
Dit artikel verscheen eerder op www.uitpers.be