Anderhalf jaar na het begin van de meedogenloze oorlog tegen Gaza probeerde een van mijn familieleden de brokstukken van zijn leven weer op te bouwen, ondanks het gewicht van de zware verwoesting en het verlies. In maart 2025 besloot hij te trouwen en een kleine kamer in te richten op de ruïnes van zijn verwoeste huis in de wijk Shujaiya in Gaza-stad. 

Omdat er niets anders over was dan puin, verzamelde hij gebroken stenen van zijn verwoeste huis, kuiste hij op, gebruikte hij wat nog te redden viel, en bouwde hij een kleine ruimte waar hij en zijn bruid een nieuw begin konden maken. Slechts een maand later vielen Israëlische troepen de wijk binnen, waardoor de bewoners verplicht werden opnieuw te vluchten. Wat overbleef, werd vernietigd.

Zijn poging -een van vele soortgelijke inspanningen in Gaza- belichaamde de stille vastberadenheid van mensen die proberen de draad van hun leven opnieuw op te pikken, te midden van een ruïnelandschap. Elk van deze pogingen tot heropbouw staat symbool voor het verzet tegen de steeds groter wordende bergen puin die het gevolg zijn van de aanhoudende uitroeiingscampagne die Gaza sinds oktober 2023 in zijn greep houdt.

Volgens een recent rapport van de Verenigde Naties (VN) bedraagt het volume puin dat door de oorlog in Gaza is gegenereerd maar liefst 60 miljoen ton, een hoeveelheid die qua volume ongeveer gelijk is aan 15 Grote Piramiden van Gizeh of 25 Eiffeltorens. Deze ongekende omvang van verwoesting is een van de meest extreme milieurampen ooit.

Deze schatting overtreft de nasleep van alle recente conflicten of natuurrampen. Ter vergelijking: de strijd om de Iraakse stad Mosoel in 2016-2017 heeft ongeveer 7 à 10 miljoen ton puin achtergelaten, terwijl de aardbeving in Haïti in 2010 ongeveer 13 à 15 miljoen ton heeft gegenereerd. In Gaza alleen ligt er nu dus meer puin dan in Mosoel en Haïti samen, maar dan wel binnen een gebied van amper 365 vierkante kilometer, een van de hoogste concentraties van verwoesting ooit geregistreerd. 

Uit onderzoek van de VN blijkt zelfs dat Gaza meer puin bevat dan alle frontlinies van Oekraïne samen, hoewel die laatste zich uitstrekken over 966 km, vergeleken met de slechts 40 km van Gaza.

Het resultaat is een unieke ecologische en humanitaire catastrofe.

Het volume van het puin is de afgelopen maanden sterk toegenomen, aangewakkerd door de nieuwste golf van vernietigingen. In september 2025 werden in Gaza hele woon- en commerciële torens met de grond gelijk gemaakt door het Israëlisch leger, waaronder de Mushtaha-toren (16 verdiepingen, 76 appartementen), de Soussi-toren (15 verdiepingen, meer dan 60 appartementen), de Roya Commercial Tower (16 verdiepingen, 120 appartementen en kantoren van media- en mensenrechtenorganisaties), en de Roya Residential Building (zeven verdiepingen, 30 appartementen). Het Israëlisch leger gaat gewoon door met zijn systematische vernietiging in de hele zogenaamde “gele zone”, een zwaar gemilitariseerde corridor die meer dan de helft van de Gazastrook beslaat en onder directe Israëlische controle blijft.

De Israëlische strijdkrachten vormen een direct gevaar voor de bevolking in de wijk Shujaiya en in delen van al-Tuffah en al-Zaytoun in Gaza-stad, evenals in Beit Hanoun, Beit Lahiya en Rafah, waar vernielingen en bombardementen aanhouden, ondanks het staakt-het-vuren. 

Aangezien deze gebieden ontoegankelijk zijn voor waarnemingsteams, zijn grote stukken waar de verwoesting voortduurt, niet opgenomen in de huidige berekeningen van het volume puin, wat betekent dat de werkelijke hoeveelheid als gevolg van de genocide veel groter is dan de bestaande projecties.

Gevaar voor de volksgezondheid

De milieuramp is al lang het stadium van de chemische vervuiling voorbij en komt nu neer op wat alleen maar omschreven kan worden als de biologische ontbinding van de Gazastrook zelf. Onder de naar schatting 60 miljoen ton puin kunnen nog meer dan 10.000 lichamen liggen die de afgelopen twee jaar niet geborgen konden worden wegens een gebrek aan zwaar materieel en reddingsteams.

De geleidelijke ontbinding van deze lichamen heeft zich vermengd met het puin, waardoor giftige, microben-rijke zones zijn ontstaan, die gevaarlijke gassen uitstoten en vloeistoffen in de bodem lekken om uiteindelijk terecht te komen in de enige watervoerende laag van Gaza, de belangrijkste waterbron voor twee miljoen mensen. 

Nu de afvalverwerkingssystemen zijn lamgelegd, zijn de verwoeste gebieden veranderd in geïmproviseerde stortplaatsen waar huishoudelijk, industrieel en medisch afval -waaronder gevaarlijke chemicaliën, verlopen medicijnen en besmette injectienaalden uit gebombardeerde ziekenhuizen- zich opstapelen naast het puin.

Deze chaotische mengeling van menselijke resten, afval en bouwpuin heeft grote delen van Gaza veranderd in open velden van biologische en chemische verontreiniging, die de volksgezondheid bedreigen en het risico op epidemieën en chronische ziekten vergroten.

Het Milieuprogramma van de VN (UNEP) schatte dat tegen september 2025, 15% van het puin in Gaza verontreinigd zou kunnen zijn met asbest, industrieel afval of zware metalen, wat de hele omgeving acuut giftig maakt. Deskundigen waarschuwen dat het inademen van de microscopisch kleine asbestvezels die vrijkomen bij luchtaanvallen ernstige aandoeningen aan de luchtwegen en agressieve vormen van kanker kan veroorzaken, waarvan de effecten generaties lang zullen voortduren.

UNEP heeft de vervuilingsniveaus in Gaza omschreven als zonder precedent - een weerspiegeling van een milieu- en humanitaire crisis die zijn weerga niet kent in de afgelopen decennia, en die de verwoesting vastgesteld in het naoorlogse Mosoel en Aleppo (Syrië) overtreft.

Voor de inwoners van Gaza is het puin niet langer louter een fysiek overblijfsel van de oorlog, maar is het een levend archief geworden van verlies en verzet, een stille getuige van bombardementen, ontheemding en vernietiging. Het ruimen ervan mag niet gelijkstaan aan uitwissing, maar moet eerder een transformatie zijn, een proces waarin recycleren en reconstructie handelingen van herdenking worden.

Academici en stedenbouwkundigen benadrukken daarom dat puinbeheer in Gaza niet als een puur technische taak kan worden beschouwd, maar een proces van documentatie en erkenning moet zijn, een proces dat bewijsmateriaal bewaart en de basis legt voor toekomstige gerechtigheid.

Recycleren en herinneren

Asem Alnabih, woordvoerder van de gemeenteraad van Gaza, denkt dat de bewering dat het ruimen van het puin vijftien jaar zal duren, overdreven is. Volgens zijn onderzoek vereist het opruimen van het puin binnen een korte periode, mogelijk één jaar, een grootschalige, gecoördineerde inspanning waarbij menselijke, technische en institutionele middelen worden gecombineerd. 

Zijn plan vereist 1.000 vrachtwagens, 200 zware bulldozers en 100 graafmachines die in twee ploegen, 12 uur per dag, werken. Hij benadrukt partnerschappen met lokale, regionale en internationale bedrijven, een sterke afhankelijkheid van de lokale particuliere sector en de actieve deelname van Palestijnse arbeiders en aannemers, met name uit Gaza en de Westelijke Jordaanoever.

Te midden van de enorme verwoesting zijn er nieuwe ideeën ontstaan om puin te transformeren van een last naar een hulpbron voor wederopbouw. Het hergebruiken van puin is zowel haalbaar als noodzakelijk onder de omstandigheden van blokkade en materiaaltekorten. Betonfragmenten kunnen worden gesorteerd, vermalen en mechanisch bewerkt om wegen te bestraten, funderingen te vullen of betonblokken van lage kwaliteit te produceren, net zoals in het naoorlogse Mosoel en Beiroet (Libanon) gerecycleerd puin werd gebruikt om wegen en infrastructuur te herbouwen.

Soortgelijke ervaringen in Sarajevo en Aleppo tonen aan dat het recycleren van puin niet alleen stof en vervuiling vermindert, maar ook lokale werkgelegenheid creëert en de fysieke herinnering aan de verwoeste stad re-integreert in de wederopbouw ervan.

Huidige voorstellen voor Gaza omvatten het opzetten van mobiele afvalverwerkingsstations, het ontwikkelen van laboratoria om hergebruikte materialen op veiligheid te testen en het behouden van geselecteerde ruïnes als gedenkplaatsen en documentatieruimtes. Op deze manier zou het puin van Gaza op een dag niet alleen kunnen dienen als herinnering aan de verwoesting, maar ook als grondstof voor een vernieuwde toekomst die uit de eigen ruïnes is voortgekomen.

Maar uiteindelijk zijn al deze visies afhankelijk van het verzekeren van internationale verantwoordingsplicht voor wat de grootste opzettelijke milieuvernietiging in de moderne geschiedenis is geworden. Gaza kan niet worden herbouwd terwijl het nog steeds belegerd wordt, en geen enkel technisch plan kan slagen zonder onbeperkte toegang tot machines en materialen en zonder aanhoudende wereldwijde politieke druk op Israël om zijn obstructie en exploitatie van de wederopbouw te staken.

Israël gebruikt 'reconstructie' al decennia als een middel om controle uit te oefenen en chantage te plegen, door naar believen grensovergangen te openen en te sluiten en zo het tempo van het herstel van Gaza of de voortdurende verlamming ervan te dicteren. Het aanhouden van deze ongekende milieu-belegering, in combinatie met Israëls voortdurende dreigementen om, zoals men in het Arabisch zegt, “te slaan wat al geslagen is en te doden wat al gedood is”, maakt reconstructie niet alleen tot een technische uitdaging, maar ook tot een morele en mondiale noodzaak.

Het heropbouwen van Gaza gaat niet alleen over het herstellen van muren, maar ook over het herstellen van het leven, de waardigheid en de soevereiniteit over een land dat weigert te sterven onder zijn eigen puin.

Dit artikel verscheen eerder op 'The Electronic Intifada'.