Het barstje in de Amerikaanse politieke consensus dat de oorlog in Oekraïne militair moet worden beslecht, werd vandaag alweer gedicht. De ‘progressieve caucus' (een parlementaire groep) van 30 Congresleden schreef een brief naar President Joe Biden met een pleidooi voor directe onderhandelingen.
“Wij dringen er bij u op aan krachtige diplomatieke inspanningen te leveren ter ondersteuning van een via onderhandelingen tot stand gekomen regeling en een staakt-het-vuren, rechtstreekse besprekingen met Rusland aan te knopen, de vooruitzichten te onderzoeken voor een nieuwe Europese veiligheidsregeling die voor alle partijen aanvaardbaar is en een soeverein en onafhankelijk Oekraïne mogelijk maakt, en, in overleg met onze Oekraïense partners, te streven naar een snelle beëindiging van het conflict,” zo luidt het pleidooi in hun brief.
Hoewel de Congresleden in deze caucus de brief erg voorzichtig hebben opgesteld en ze zeker geen afstand nemen van de enorme militaire steun die de VS al aan Oekraïne heeft geleverd – ze hebben de afgelopen maanden steeds hun goedkeuring gegeven aan de miljarden aan wapenleveringen – reageerden de andere democratische partijgenoten erg fel op het initiatief. Dat zorgde meteen voor enkele afzwakkende verklaringen. Pramila Jayapal, de voorzitter van de ‘progressieve caucus’, zag zich genoodzaakt om een ‘toelichting’ te geven bij de brief: “Als Democraten zijn wij verenigd in onze ondubbelzinnige inzet om Oekraïne te steunen in zijn strijd voor democratie en vrijheid tegenover de illegale en schandalige Russische invasie, en niets in de brief pleit voor een verandering van die steun.”
“Alleen de Oekraïners hebben het recht te bepalen onder welke voorwaarden deze oorlog eindigt...”, zo nuanceerde Mark Takano, een andere ondertekenaar van de brief, op zijn beurt de oproep om te onderhandelen. Dat strookt overigens niet helemaal met de waarheid. De voormalige Britse premier Boris Johnson ondermijnde eind maart Russisch-Oekraïense vredesbesprekingen en zette president Zelensky onder druk om ze af te breken.
De brief zorgde uiteindelijk voor zoveel commotie binnen de Democratische partij en het Congres dat hij vandaag opnieuw werd ingetrokken.
Toch is het opvallend dat er binnen het democratische kamp, dat zich tot nu eensgezind achter de militaire aanpak van de oorlog in Oekraïne schaarde, voorzichtige pleidooien opduiken voor meer diplomatie. Het besef groeit dat de oorlog wel eens een gevaarlijke wending kan nemen. “Gezien de verwoesting die deze oorlog voor Oekraïne en de wereld heeft veroorzaakt en het risico van een rampzalige escalatie, geloven wij ook dat het in het belang is van Oekraïne, de Verenigde Staten en de wereld om een langdurig conflict te vermijden”, zo stond in de brief. Biden heeft trouwens zelf meermaals gesteld, zoals dat in de brief ook werd benadrukt, dat het conflict uiteindelijk alleen met onderhandelingen kan worden beëindigd en dat het “risico op een nucleair Armageddon sinds de Cubaanse rakettencrisis van 1962 nooit eerder zo hoog was”.
Dat het enkel aan de Oekraïners toekomt om te bepalen of er onderhandeld wordt, is voorbijgaan aan de wereldwijde impact van de oorlog. De briefschrijvers schoven dat als een belangrijke reden voor hun pleidooi naar voor: “Het conflict bedreigt nog eens tientallen miljoenen mensen over de hele wereld nu de stijgende prijzen van tarwe, kunstmest en brandstof een acute hongercrisis en armoede veroorzaken. Een oorlog die jaren kan voortduren - en mogelijk escaleert in intensiteit en geografische omvang - dreigt nog veel meer Oekraïners op de vlucht te drijven, de dood in te jagen en te onteren, terwijl hij wereldwijd voor honger, armoede en dood zorgt. Het conflict heeft ook bijgedragen aan hoge gas- en voedselprijzen in eigen land, wat inflatie en hoge olieprijzen voor Amerikanen aanwakkerde de afgelopen maanden”. Als we iets willen doen aan de stijgende brandstofprijzen dan moet “de situatie in Oekraïne worden gestabiliseerd.”
De betrokken congresleden stelden een diplomatiek pad voor dat stimulansen kan bevatten zoals een “verlichting van de sancties” met “veiligheidsgaranties voor een vrij en onafhankelijk Oekraïne die aanvaardbaar zijn voor alle partijen, in het bijzonder voor de Oekraïners”.
De roep voor een diplomatieke uitweg leeft ook in militaire kringen. Mike Mullen, de voormalige stafchef van het VS-leger zei onlangs dat Poetin handelt als “een in het nauw gedreven dier”. Zijn opmerking kwam er naar aanleiding van Bidens waarschuwing dat een nucleaire escalatie dreigt, wat volgens Mullen betekent dat “we alles moeten doen wat we kunnen om aan tafel te gaan zitten om dit op te lossen." Hij riep de politieke top in Washington op om “manieren te vinden” om de leiders van Oekraïne en Rusland “aan het praten te krijgen” want "zoals in elke oorlog het geval is, moet er een einde aan komen en meestal gaan daar onderhandelingen mee gepaard."
Volgens een opiniepeiling van eind september steunt een meerderheid (57 procent) van de bevolking in de VS onderhandelingen om de oorlog in Oekraïne zo snel mogelijk te beëindigen, zelfs als Oekraïne daarvoor enkele compromissen met Rusland moet sluiten.
Vanuit het Vaticaan lanceerde een werkgroep eerder al een gelijkaardige oproep tot onderhandelingen gebaseerd op een aantal principes zoals een neutraal Oekraïne met veiligheidsgaranties, een autonomiestatus voor de Donbass-regio, een overgangsregeling voor de Krim, een gefaseerde uitdoving van de economische sancties naarmate de Russische troepen zich terugtrekken, etc.
Er zal veel creativiteit en politieke druk aan te pas moeten komen om beide landen terug rond de tafel te krijgen. President Poetin nam met de Russische annexatie van vier gedeeltelijk bezette Oekraïense provincies een vlucht vooruit die een politieke uitweg er niet eenvoudiger op heeft gemaakt, op straffe van gezichtsverlies. De Russische vernietiging van het land, het viseren van burgerdoelwitten en de oorlogsmisdaden zijn ook zaken die Oekraïne niet makkelijk naar de onderhandelingstafel zullen drijven. Eind september zei president Zelensky dat er geen sprake kan zijn van vredesbesprekingen tussen Oekraïne en Rusland zolang Vladimir Poetin de Russische leider blijft. Maar de kans is erg reëel dat het alternatief voor Poetin uit nog radicalere nationalisten bestaat, die zich nog onwrikbaarder zullen opstellen. Een ander scenario van een aanslepende oorlog is de politieke destabilisering van Rusland en dan zouden kernwapens wel eens in verkeerde handen kunnen vallen.
De kosten van een aanslepende oorlog zullen evenwel zo hoog oplopen dat beide kampen zich wel eens verplicht zullen zien om aan de onderhandelingstafel plaats te nemen. Maar een duw in de rug van landen als de VS en zijn Europese bondgenoten enerzijds en China anderzijds kan een politiek proces bespoedigen, wat nodig is om de wereld voor een mogelijke ramp te behoeden.
