In dezelfde week dat de VS-kernbombardementen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki wereldwijd herdacht worden, ging in New York de 10de herzieningsconferentie van het Verdrag voor de Non-proliferatie van Nucleaire Wapens (NPV) van start.
Normaal gezien zou deze conferentie doorgaan in 2020, maar COVID-19 gooide roet in het eten. In tussentijd waren er een aantal evoluties met betrekking tot kernwapens die een impact zullen hebben op de besprekingen en besluiten van de NPV-herzieningsconferentie.
Zo lanceerde de kernmacht Rusland een oorlogsoffensief in Oekraïne, waardoor de concrete dreiging van een nucleaire aanval en de mondiale nucleaire arsenalen opnieuw in de aandacht gekatapulteerd werden. Tegelijk ging eind januari 2021 het Verdrag inzake het Verbod op Kernwapens (TPNW) van kracht. Dit verdrag maakte het produceren, testen, ontwikkelen, overdragen, bezitten, opslaan, gebruiken of dreigen met het gebruik van kernwapens verboden onder het internationaal recht. Eén van de discussiepunten op de huidige herzieningsconferentie zal de verhouding van het nieuwe TPNW ten opzichte van het oudere NPV zijn.
Het Non-proliferatieverdrag of NPV werd in 1968, na drie jaar van onderhandelingen opengesteld voor ondertekening door de naties van de wereld. In 1970, in volle Koude Oorlogstijd, trad dit historisch internationaal verdrag effectief in werking. De drie pijlers waar het op steunt zijn: 1. het beletten van de verspreiding van kernwapens en kernwapentechnologie; 2 het bevorderen van het vreedzaam gebruik van kernenergie; 3. het voorthelpen van de nucleaire ontwapening met het oog op algemene en volledige ontwapening. Zoals vastgelegd in het verdrag, kwamen de partijen 25 jaar na de inwerkingtreding (1995) samen in New York om het voor onbepaalde duur te verlengen.
Aan het aantal onderschrijvende landen te meten, is het NPV-verdrag een enorm en ongekend internationaal succes. Slechts vijf VN-lidstaten zijn er geen partij van: India, Israël, Pakistan, Zuid-Soedan en Noord-Korea. De vier eerstgenoemde traden nooit toe. In het geval van India, Pakistan en Israël is de reden vrij duidelijk: het zijn niet-officiële kernwapenstaten. Het NPV erkent ‘officiële’ kernwapenstaten als landen die vóór 1 januari 1967 een nucleair explosief hebben gebouwd en getest. Het gaat om de Verenigde Staten (1945), Rusland (1949), het Verenigd Koninkrijk (1952), Frankrijk (1960) en China (1964). Noord-Korea sloot zich midden de jaren 1980 aan bij het NPV, maar besloot in 2003 om er terug uit te stappen omdat het inmiddels een eigen kernwapenprogramma had opgezet. In 2006 kondigde Pyongyang aan dat het een succesvolle kernwapentest had uitgevoerd.
Er werden in de loop der jaren verschillende aanvullende maatregelen genomen om het Non-proliferatieverdrag te versterken en het moeilijk te maken voor staten om de capaciteit te verwerven om kernwapens te produceren, maar het is duidelijk dat het verdrag de verdere verspreiding van kernwapens niet heeft kunnen voorkomen.
Sinds de inwerkingtreding van het NPV zijn er vijf kernwapenmachten bijgekomen.
Sinds de inwerkingtreding ervan zijn er vijf kernwapenmachten bijgekomen. Eén daarvan, Zuid-Afrika, heeft zijn nucleaire wapens in 1989, in de aanloop naar de val van het Apartheidsregime, wel weer ontmanteld. Ondanks de daling van het aantal kernwapens in de wereld sinds het hoogtepunt van de Koude Oorlog is de vooropgestelde NPV-doelstelling van algemene en volledige nucleaire ontwapening dus allerminst verwezenlijkt. Vanuit dit perspectief was het NPV niet bepaald succesvol.
In het NPV was er geen tijdspanne of deadline voorzien voor volledige ontwapening, noch een sanctionerend orgaan. Dit stelde de ‘officiële’ kernwapenstaten in staat om hun ontwapeningsverplichtingen voortdurend voor zich uit te schuiven ondanks er lippendienst aan te bewijzen op de vijfjaarlijkse herzieningsconferenties. De vijf officiële kernwapenstaten hebben het NPV -een instrument dat tot ontwapening moest leiden- tot een instrument herleid om hun kernwapenmonopolie te handhaven.
Deze vijf kernwapenstaten, die zich meer dan een halve eeuw geleden engageerden tot algemene ontwapening, stellen kernwapens vandaag meer dan ooit centraal in hun militaire doctrines. Alle negen kernwapenstaten zijn volop bezig met het moderniseren en zelfs vernieuwen van hun arsenalen. In 2021 spendeerden ze samen 82,4 miljard dollar aan hun nucleaire wapens, dat is 6,5 miljard meer dan het jaar ervoor en meer dan 156.000 dollar per minuut! Er zijn vandaag nog altijd zo’n 13.000 kernwapens in de wereld – meer dan 90% is eigendom van de VS en Rusland.
Frustratie over de duidelijke gebreken van het NPV motiveerde een aantal niet-kernwapenstaten om onderhandelingen te initiëren over een internationaal, juridisch bindend kernwapenverbod als een extra instrument ter effectieve uitvoering van de algemene ontwapening vervat in het NPV. Uitgebreide onderhandelingen, waaraan 130 staten deelnamen, resulteerden op 7 juli 2017 in het historische Verdrag inzake het Verbod op Kernwapens (TPNW). Op 22 januari 2021 ging het effectief van kracht. Inmiddels werd het geratificeerd door 66 landen. Onder meer de negen kernwapenstaten en de landen die lid zijn van de NAVO -een expliciet nucleaire militaire alliantie- verwerpen het TPNW. Ook België weigert het te ondertekenen. Een onderzoek uit 2020 wijst nochtans uit dat meer dan driekwart van de Belgische bevolking daar voorstander van is.
Op de aan de gang zijnde NPV-herzieningsconferentie in New York wordt ons land vertegenwoordigd door de kersverse minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR). Tijdens haar toespraak op de opening van de conferentie wees ze op de verplichtingen van kernwapenstaten om te ontwapenen. Dat is een uitstekende positie, maar weinig geloofwaardig als België zich blijft inschrijven in de nucleaire politiek van de VS en de NAVO, en zich niet eens wil aansluiten bij het TPNW.
De positie van België in New York is maar weinig geloofwaardig als ons land zich blijft inschrijven in de nucleaire politiek van de VS en de NAVO.
Lahbib sprak de NPV-bijeenkomst maandag 1 augustus toe, met veel holle woorden en was erg selectief in haar politieke boodschap. Ze veroordeelde de Russische oorlog in Oekraïne en de nucleaire dreigingen die door Moskou zijn geuit. Ook Iran, Noord-Korea en China kregen van de Belgische minister een veeg uit de pan. Dat laatste land noemde ze de enige kernwapenmacht die zijn nucleair arsenaal zo vlug uitbreidt. De opgesomde landen zijn effectief problematisch op het vlak van nucleaire bewapening of vermoede pogingen daartoe, alleen had onze minister dat lijstje met problematische landen verder mogen aanvullen met de nucleaire NAVO-bondgenoten.
Geen woord over de VS dat veruit de grootste investeerder is in kernwapens (volgens het laatste ICAN-rapport besteedde Washington in 2021 44,2 miljard dollar aan zijn nucleair arsenaal, bijna vier keer meer dan China, de tweede in lijn). Geen woord over de AUKUS-deal en de verkoop van nucleaire onderzeeërs aan Australië, met overdracht van kernwapentechnologie (een inbreuk op het NPV en een gevaarlijk precedent!). Geen woord over het Verenigd Koninkrijk dat bij monde van ex-premier Boris Johnson aankondigde dat het aantal Britse kernkoppen van 180 naar 260 verhoogd wordt (een inbreuk op het NPV!). Geen woord over Frankrijk dat in de lente voor de tweede keer nieuwe lucht-grond-raketten testte die kernkoppen kunnen dragen. En vooral, geen woord over haar eigen land. Op Belgisch grondgebied liggen in NAVO-verband een 20-tal VS-kernbommen die binnen de komende jaren in het geheim zullen worden vervangen door hypermoderne B61-12 kernbommen. Deze kernwapens moeten in oorlogstijd bovendien door Belgische gevechtsvliegtuigen gedropt worden (een inbreuk op het NPV!) … De klassieke selectieve verontwaardiging dus.
VN-secretaris-generaal Guterres kondigde aan dat hij op zaterdag 6 augustus naar Japan zou komen om de 77-jarige herdenking van de nucleaire aanvallen op de steden Hiroshima en Nagasaki bij te wonen “in een tijd van nucleair gevaar dat sinds het hoogtepunt van de Koude Oorlog niet meer is gezien”.
