Op het voorbije tweede Wereldvredescongres van het International Peace Bureau (15-17 oktober) leverden heel wat activisten, academici, medewerkers van vredes- en mensenrechtenorganisaties, inheemse leiders, enzovoort, interessante en inspirerende bijdrages. Dit is de transcriptie van de toespraak van Alexey Gromyko over het belang van Gemeenschappelijke Veiligheid. Hij is verbonden aan de Russische Academie voor Wetenschappen en is de kleinzoon van Andrey Gromyko, de Sovjet-Russische politicus die als minister van Buitenlandse Zaken tijdens de Koude Oorlog tot een détente kwam met de VS. Andrei Gromyko speelde onder meer een belangrijke rol bij de totstandkoming van verschillende bilaterale wapenbeheersingsverdragen.
16 Oktober 2021
Eerder dit jaar kreeg ik de eer om lid te mogen worden van de ‘High-Level Advisory Commission for Common Security 2022’. Deze commissie maakt deel uit van een project dat gelanceerd werd door het Internationaal Centrum Olof Palme, het Internationaal Vakverbond, en het ‘International Peace Bureau’ met de steun van het vredesonderzoeksbureau SIPRI. Ik ben Reiner Brown en Anna Sundstrom dankbaar om me te betrekken bij deze samenwerking.
Volgend jaar vieren we de 40ste verjaardag van het Rapport van de Onafhankelijke Commissie voor Ontwapening en Veiligheidszaken onder het voorzitterschap van Olof Palme. Het rapport introduceerde het concept Gemeenschappelijke Veiligheid en droeg bij aan de beëindiging van de Koude Oorlog. De ideeën achter Gemeenschappelijke Veiligheid zijn vandaag echter bijna vergeten ondanks het feit dat we opnieuw in extreem gevaarlijke tijden leven.
De ideeën achter Gemeenschappelijke Veiligheid zijn vandaag bijna vergeten ondanks het feit dat we opnieuw in extreem gevaarlijke tijden leven.
De pandemie heeft elk belangrijk aspect van het leven beïnvloed – mondiale gezondheid, de mondiale economie en politiek, humanitaire en sociale kwesties. De pandemie, met als zijn menselijke drama en tragedie, had de wereld kunnen en moeten samenbrengen. In plaats daarvan zijn politieke verdeeldheden alleen maar dieper geworden.
Vóór de pandemie waren de relatieve niveaus van armoede en sociale ongelijkheid over de hele planeet al aan het stijgen. Covid-19 heeft deze trends alleen maar versterkt. 1% van de wereldbevolking bezit meer dan 80% van de mondiale rijkdom. De mondiale schuld bedraagt vandaag ongeveer 250 biljoen VS-dollar (dat is 322% van het Bruto Binnenlands Product van de wereld). De Euro-Atlantische regio heeft een schuld/BBP-ratio van 380%; China, 310%. Rusland doet het beter, zijn staatschuld is minder dan 21% van het BBP.
Het neoliberaal model, met zijn wortels in 'Reaganomics' en 'Thatcherism', domineert de wereld nog altijd. Vandaag zijn er maar weinig landen die kunnen bogen op een verzorgingsstaat en een sociaal contract, een systeem waarin de sociale rechten van een mens beschermd worden van de wieg tot in het graf. In betere tijden werden de concepten van de Derde Weg, een stakeholdermaatschappij, communitarisme, enzovoort, naar voor geschoven. Amitai Etzioni en John Galbraith, Robert Putnam en David Marquand, Will Hutton en John Plender, Jeremy Corbyn en vele anderen hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan deze inspanningen. Gisteren hield Jeremy Corbyn hier nog een gepassioneerde toespraak ten gunste van sociale rechtvaardigheid, vrede en ontwapening.
Ondanks de Grote Recessie, blijft neoliberalisme de internationale economie domineren. De mondiale financiële oligarchie blijft de wereld regeren. Zelfs de middenklasse heeft veel te lijden gehad, wat resulteerde in de opkomst van het Nieuwe Populisme. Om maar één sprekend voorbeeld te geven: terwijl de CEO van een groot Amerikaans bedrijf in de jaren 1960 gemiddeld 20 maal meer betaald werd dan het loon van een gewone werknemer, is de verhouding tegenwoordig ongeveer 300:1.
Ondanks de Grote Recessie, blijft neoliberalisme de internationale economie domineren.
De concurrentie tussen de leidende machtscentra in de wereld versnelt en wordt intenser. Alle partijen nemen hun toevlucht tot politieke, economische, ideologische, militaire en informatie-instrumenten van overheersing en dwang. Zelfs het werken aan COVID-vaccins heeft de spanningen tussen de staten opgedreven.
Geschillen tussen de Verenigde Staten en China worden één van de fundamentele elementen van deze concurrentie. Sommige experten geloven dat de confrontatie tussen de Verenigde Staten en China zal resulteren in een nieuwe bipolariteit. Anderen denken dat de rivaliteit tussen de twee grootste economieën van de wereld een bilateraal conflict is dat niet kan evolueren in een bipolaire wereldorde vergelijkbaar met de Koude Oorlog. In ieder geval vormen de militaire spanningen tussen de VS en China een groot risico. Deze spanningen zijn een tijdbom. Er is bijvoorbeeld een reële dreiging van een gevaarlijke escalatie rond de kwestie Taiwan.
Internationale mechanismen zijn alsmaar minder effectief. In plaats daarvan hebben landen de neiging om te vertrouwen op regionale projecten en regionale samenwerking en terug te plooien op zichzelf (‘localisation’). We zien niet alleen een strategische ontkoppeling tussen de Verenigde Staten en zijn Europese bondgenoten. Washington wil zich nu ook economisch en technologisch ontkoppelen van China. Multilaterale instellingen stagneren of bevinden zich in een crisis. 75 jaar na haar creatie worstelt de Verenigde Naties, deze universeel erkende organisatie, met alle negatieve effecten van de confrontaties tussen zijn leden.
Bijna de volledige architectuur van internationale veiligheid is vernietigd. Milieukwesties en klimaatverandering verdienen enorme aandacht en actie. Maar de dreigingen van de militarisering, een nieuwe wapenwedloop, de risico’s van een onbedoeld militair conflict tussen nucleaire machten, worden disproportioneel genegeerd. Veel verwachtingen die verbonden werden aan het einde van de Koude Oorlog werden de bodem ingeslagen. Het bittere feit is dat de wereld sindsdien geen veiligere plek geworden is. Sommigen zeggen dat het nu zelfs een gevaarlijkere plek is dan in de jaren 1970 en 1980. Rusland ervoer zijn eerste extreme schok in de jaren 1990, toen de NAVO besliste om uit te breiden. De tweede schok kwam er met de bombardementen op Joegoslavië in 1999. De derde schok was de invasie van Irak in 2003.
Toch is er nog altijd hoop. De Verenigde Naties hebben het overleefd. De klimaatverandering en de groene agenda weergalmen over de hele planeet. Er zijn alsmaar meer mensen die zich realiseren dat wapenbeheersing en ontwapening niet minder belangrijk zijn. Laat me zeggen dat ze misschien wel belangrijker zijn, omdat ze te maken hebben met onmiddellijke existentiële dreigingen.
Er zijn alsmaar meer mensen die zich realiseren dat wapenbeheersing en ontwapening niet minder belangrijk zijn dan de bestrijding van de klimaatverandering.
Vandaag, in 2021, is dit zo belangrijk - om rond te kijken en na te denken over welke grote ideeën ons ter hulp kunnen schieten. Eén van deze ideeën is het concept van Gemeenschappelijke Veiligheid. Initieel werd het uitgebreid uitgelegd in het rapport van de Olof Palme Commissie van 1982. Vandaag is het onze taak om de essentie van het rapport van de Olaf Palme Commissie over Gemeenschappelijke Veiligheid te behoeden en erop voort te bouwen. De kern van de filosofie moet intact gehouden worden, terwijl een brede waaier aan aanbevelingen gemoderniseerd zouden moeten worden om de missie van de Commissie voort te zetten.
Gemeenschappelijke Veiligheid is een breed fenomeen dat in gelijke mate de domeinen van de economie, het sociale leven en de veiligheid als dusdanig omarmt. Veiligheid moet behandeld worden als een gelijk en onverdeelbaar algemeen goed. Veiligheid ten koste van anderen is niet haalbaar. Gemeenschappelijke Veiligheid is een van de belangrijkste strategieën verantwoordelijk voor het welzijn van de mensheid. De basis van Gemeenschappelijke Veiligheid berust op het fundamentele recht op leven. Daarom zou het als een verantwoordelijkheid beschouwd moeten worden, niet als een privilege van regeringen om te ageren in het belang van de Gemeenschappelijke Veiligheid.
Internationale en interstatelijke relaties zullen nooit vrij van concurrentie en zelfs rivaliteit zijn. Daarom zou Gemeenschappelijke Veiligheid onderbouwd moeten worden met sterke en levensvatbare internationale mechanismen, waarvan de Verenigde Naties het centrum moet blijven. Elke dwingende machtsuitoefening in internationale relaties, inclusief militaire handhaving, zou strikt geleid moeten worden door Hoofdstuk VII van het VN-Handvest. Goodwill en vertrouwensopbouwende maatregelen zijn onontbeerlijke elementen van Gemeenschappelijke Veiligheid.
Wapenbeheersing en een ontwapeningsbeleid zijn cruciale componenten van Gemeenschappelijke Veiligheid. Daarom moet er krachtige steun gegeven worden aan de Gorbachev-Reagan verklaring van 1985 en de Poetin-Biden verklaring van 2021 dat een nucleaire oorlog niet gewonnen kan worden en nooit gevoerd zou mogen worden. Een nucleaire oorlog voeren is suïcidaal en gewoonweg krankzinnig. Op een dag moet nucleaire afschrikking vervangen worden door het concept van Gemeenschappelijke Veiligheid.
De politiek van nucleaire afschrikking zal nog een hele tijd blijven bestaan. Niettemin kan Gemeenschappelijke Veiligheid al in grote mate bereikt worden in het tijdperk van de nucleaire afschrikking. Het concept en de praktijk van Gemeenschappelijke Veiligheid zal een aanzienlijke rol spelen in de uitfasering van het beleid van nucleaire afschrikking. Ondertussen moeten de recente 5-jarige verlenging van het New Start Verdrag (een nucleair ontwapeningsverdrag tussen de VS en Rusland, nvdr.) en de onderhandelingen van alle P5-staten (de permanente leden van de VN-Veiligheidsraad, nvdr.) over een toekomst van strategische stabiliteit, volledig ondersteund worden. Net zoals een multilateraal en verifieerbaar moratorium op de ontplooiing in Europa van nucleaire raketten met een bereik van 500 tot 5500 kilometer (‘intermediate’), gesteund moet worden.
Het concept en de praktijk van Gemeenschappelijke Veiligheid zal een aanzienlijke rol spelen in de uitfasering van het beleid van nucleaire afschrikking.
Daarnaast betekent Gemeenschappelijke Veiligheid het vergroten van de stabiliteit door de transparantie op te drijven, gevaarlijke militaire activiteiten te vermijden, en toegewijde politieke en rechtstreekse communicatiekanalen te voorzien die de escalatie van incidenten zouden kunnen voorkomen.
Alle landen zouden zich moeten inspannen om tot de ratificatie te komen van het alomvattend kernstopverdrag (‘Comprehensive Test Ban Treaty’) en het juridisch afdwingbaar te maken. De ontwikkeling en ontplooiing van wapens in de ruimte of wapens gericht tegen objecten in de ruimte zou verboden moeten worden. Het nucleair Non-proliferatieverdrag wordt verder bedreigd door de intenties van de VS en het Verenigd Koninkrijk om nucleaire technologieën te transfereren naar Australië voor militaire doeleinden.
Mijn grootvader, Andrey Gromyko, vertelde ons, kinderen en jongeren, 40 jaar geleden: “Toen ik aan het onderhandelen was fluisterden mijn broers die gestorven waren in WWII in mijn oren – ‘Andrey, geef niet weg waarvoor we gestorven zijn’”. En miljoenen andere Russen die de oorlog niet overleefden zouden hetzelfde kunnen zeggen. Ik weet niet hoeveel mensen vandaag weten dat Andrey Gromyko een oprechte voorstander van de afschaffing van nucleaire wapens was. En hij was een echte pleitbezorger van de Verenigde Naties, die hij mee hielp vormgeven en lanceren. Zijn vader vocht in twee oorlogen: in de Russisch-Japanse oorlog en daarna in WWI. De grootmoeder van mijn vrouw zag als klein meisje hoe haar moeder vermoord werd door fascisten. En miljoenen andere mensen in Rusland ervoeren dezelfde verschrikkingen.
De ontwikkeling en ontplooiing van wapens in de ruimte zou moeten verboden worden.
Mijn vader was een actief lid van de bekende Pugwash-beweging (internationale organisatie die wetenschappers en publieke figuren samenbrengt om te werken aan het verminderen van het gevaar van gewapende conflicten en om oplossingen te zoeken voor wereldwijde veiligheidsdreigingen, nvdr.) en van de Dartmouth-meetings (de Dartmouth-conferentie is de langste ononderbroken bilaterale dialoog tussen Amerikaanse en Russische vertegenwoordigers, nvdr.). Vele jaren stond hij als wetenschapper voor de afschaffing van apartheid in Zuid-Afrika. En in de Sovjet-Unie waren er honderdduizenden zoals hem.
Rusland werd vernietigd in 1917, het overleefde amper in 1941, en dan stortte het opnieuw in elkaar in 1991. Waarom kom ik hier allemaal op terug? Omdat ik wil zeggen dat Rusland veel geleden heeft in de 20ste eeuw. We hebben alle quota voor oorlogen, revoluties en contrarevoluties overschreden. In de nieuwe tijden wordt Rusland routinematig beschuldigd van alle mogelijke en onmogelijke zonden. Rusland is een complex land. Maar het was Rusland die de VS aanspoorde om het ABM-verdrag (over de beperking van antiballistische raketten, nvdr.) in 2002 niet op te blazen (de VS stapte er toch uit, nvdr.), het drong er bij de NAVO op aan om het Verdrag inzake conventionele strijdkrachten in Europa te ratificeren. Het moedigde de VS in 2018 opnieuw aan om niet uit het ‘Intermediate Nuclear Forces Treaty’ (INF-verdrag) te stappen (wat toch gebeurde, nvdr.) en recent riep het de VS op om het ‘Open Skies Treaty’ (dat ongewapende luchtverkenning toestaat over het hele grondgebied van de verdragstaten, nvdr.) niet te verlaten.
Russische wetenschappers blijven inspanningen leveren om opnieuw een wapenbeheersingsagenda te vestigen in Europa. Het ‘Institute of Europe’ en het ‘Institute for the US and Canadian Studies’ van de Russische Academie voor Wetenschappen werken nu al meer dan een jaar met het ‘European Leadership Network’ en heel wat andere collega’s uit Europa en de Verenigde Staten aan de de-escalatie van de relaties tussen Rusland en de NAVO. In december vorig jaar publiceerden we een rapport over ‘Military Risk Reduction’ in Europa. Het werd zelfs ondertekend door twee voormalige secretarissen-generaal van de NAVO.
Gemeenschappelijke Veiligheid blijft een onmisbare voorwaarde om de mensheid van de uitsterving te behoeden.
