Er is momenteel heel wat te doen in het Verenigd Koninkrijk rond de duizenden migranten die in rubberen bootjes het Kanaal proberen over te steken om het Angelsaksische land te bereiken. Blijkbaar zijn heel wat van deze migranten afkomstig uit Albanië. Wat beweegt hen om op deze gevaarlijke wijze naar het VK te trekken?
In Albanië lezen de krantenkoppen dezer dagen als een doemfilm. “Emigratie verwoest het land”; “Er blijft geen jeugd meer over op het platteland”; “Laagste geboorte- en sterfteratio ooit”; “92% van de medische studenten plannen Albanië te verlaten”. Terwijl het Brits ministerie van Binnenlandse Zaken en het publiek bezorgd zijn over de recordaantallen Albanezen die het Kanaal naar het VK oversteken -naar verluidt van 50 in 2020 naar 12.000 dit jaar- worden de mensen in Albanië geconfronteerd met de andere kant van het verhaal. Het land is aan het ontvolken. En snel.
Midden november publiceerde Instat, het officiële bureau voor statistiek van Albanië, een ander somber cijfer. Het aantal geboortes is gedaald met 20% in vergelijking met vorig jaar. In plaatsen als Gjirokastra, een district in het zuiden, ziet men de laagste geboortecijfers sinds die worden bijgehouden. "De geboortegraad daalt voortdurend,” zegt Migena Karo, een verloskundige in Gjirokastra. “Maar het is geen verrassing. Het is duidelijk gerelateerd aan het feit dat mensen van vruchtbare leeftijd vertrekken”.
Een natie van emigranten
Van de meer dan 4,5 miljoen mensen die vandaag het Albanees burgerschap hebben, leven er slechts 2,7 miljoen in Albanië. De Emigratie startte voor het eerst in de turbulente jaren 1990, na de val van het IJzeren Gordijn, toen de huidige republiek Albanië zich probeerde los te rukken van één van de strengste communistische regimes op het continent. De emigratiegraad bleef hoog tot 2008, toen belangrijke gastlanden voor Albanese migranten, zoals Griekenland en Italië, zwaar getroffen werden door de mondiale financiële crisis. Dat veroorzaakte een tijdelijke omgekeerde migratiestroom.
Het afgelopen decennium is de emigratie weer gestaag toegenomen. Officiële cijfers tonen dat 1 op 7 Albanezen het land verlaten heeft in deze periode, terwijl andere bronnen het aantal op 1 op 5 schatten. De cijfers worden bevestigd door opiniepeilingen die aantonen dat een hoger percentage van de beroepsbevolking dan bijna overal elders in de wereld bereid is om te emigreren
De pandemie, inflatie en een zware aardbeving in 2019 hebben er allemaal toe bijgedragen dat mensen willen vertrekken. Maar volgens Ledion Kristafi, een onderzoeker aan het Albanees Instituut voor Internationale Studies (AIIS), verklaren deze zaken niet volledig waarom de emigratie tussen 2012 en 2019 aangroeide en nu aan het pieken is. “Eerst en vooral is ze verbonden aan de economische situatie in Albanië, waar het gemiddelde inkomen nog altijd maar 32% bedraagt van het gemiddelde inkomen in de Europese Unie”, legt Kristafi uit. “[Dat is] lager dan in eender welk land in de regio, op Kosovo na”. Ter vergelijking: voormalige communistische staten zoals Hongarije, de Tsjechische Republiek en Polen zitten nu aan 70% tot 80% van het EU-gemiddelde.
“Het is een economie die het moeilijk vindt om hoge salarissen te genereren”, aldus Kristafi. “Uit alle studies die gedaan zijn, blijkt dat de productiviteit [in Albanië] vrij laag is. Buitenlandse investeringen gaan naar sectoren zoals olie en minerale extractie, wat niet direct leidt tot een stijging in de kwaliteit van de werkgelegenheid en de lonen”.
Albanezen zullen je ook vertellen dat ze de hoop verloren hebben dat de zaken snel beter zullen worden. De kandidatuur van Albanië voor het EU-lidmaatschap is vastgelopen, zowel door aarzeling bij de lidstaten als door een gebrek aan vooruitgang in het land zelf. Veel Albanezen geloven dan ook dat de voordelen van het EU-lidmaatschap, waarvan een groot deel van voormalig communistisch Europa heeft genoten, nu op zijn minst nog een hele generatie buiten bereik blijven.
Zef Preci, een politieke en economische expert, zegt dat er een gebrek aan politieke visie heerst over hoe een beter land tot stand kan worden gebracht. “De politiek heeft een natuurlijke impact op het verlies van hoop,” stelt hij, eraan toevoegend dat het algemeen belang vaak wordt omzeild om politieke en commerciële belangen te dienen. Ongelukkig met de situatie en geconfronteerd met een patronagesysteem dat ze niet direct kunnen veranderen, bleven heel wat opgeleide en ambitieuze Albanezen niet bij de pakken zitten. Ze zijn vertrokken om elders een beter leven te zoeken, aldus Preci.
Op zoek naar een plek om te leven
Ondanks de (Britse) focus op de mensen die het Kanaal ‘illegaal’ oversteken, migreren er elk jaar duizenden Albanezen op legale wijze. De meesten gaan naar de EU. Volgens de cijfers van Eurostat zijn sinds 2020 al meer dan 829.000 werk- en verblijfsvergunningen afgeleverd aan Albanezen. En ze vestigen er zich ook. “Het aantal Albanese burgers dat het burgerschap van een EU-lidstaat verwierf in 2020 was 146% hoger dan in 2010”, constateerde Eurostat in een rapport.
Veel Albanezen doen in toenemende mate aan secundaire migratie, d.w.z. dat ze binnen de EU van minder rijke landen naar rijkere landen trekken. In augustus 2022 waren er in Griekenland bijvoorbeeld 291.868 Albanese burgers met een geldige verblijfsvergunning, een scherpe daling in vergelijking met het jaar ervoor, toen er 422.954 verbleven. Duitsland is nu de snelst groeiende bestemming voor Albanese migranten -zowel primaire als secondaire-, mede omdat Berlijn de mogelijkheden voor mensen uit de westerse Balkan om werkvergunningen te verkrijgen gestroomlijnd heeft.
Dit alles stelt ons voor een raadsel: als legale emigratie naar andere bestemmingen mogelijk is, waarom heerst er dan zo’n wanhoop om het Verenigd Koninkrijk te bereiken? En waarom nu?
Eén verklaring heeft te maken met kettingmigratie en het tekort aan arbeidskrachten in het VK. Er is in het VK al een grote diaspora uit de armste regio van Albanië, het district Kukës. Dit zorgt ervoor dat familieleden en kennissen zich aangetrokken voelen, want ze weten dat ze gemakkelijker goed betaald werk zullen vinden in de Albanese constructiebedrijven daar, aldus Safet Gjici, burgemeester van Kukës, hoofdstad van het gelijknamig district. “Sommigen stellen mensen te werk zonder immigratiepapieren, maar het is eerlijk werk”, zegt Gjici. "Er zijn natuurlijk ook mensen die in illegale sectoren werken, maar dat is een klein percentage.”
Wat timing betreft ligt de focus op een recente reclamecampagne op de sociale media, gelanceerd door smokkelbendes, die de gevaarlijke oversteek met bootjes gemakkelijk en betaalbaar doet lijken. Degenen die deze route kiezen, lopen echter het gevaar het slachtoffer te worden van criminele activiteiten, zoals het “al dan niet gewild” werken in cannabiskassen, “om de schulden af te betalen die gemaakt worden in een poging in het VK te geraken”, zegt de AIIS-onderzoeker Kristafi.
Het VK valt ook op door het gebrek aan legale reisopties. Albanezen kunnen al meer dan een decennium zonder visa rondreizen in de Schengen Zone, die het grootste deel van de EU omvat. Daarentegen is het voor de meeste Albanezen alsmaar moeilijker om zelfs maar een toeristenvisum voor Groot-Brittannië te verkrijgen of om familie te vervoegen die reeds in het VK is. Dit is volgens sommigen een andere reden waarom Albanezen het Kanaal proberen over te steken. Ondanks de gevaren daarvan, zijn de meeste andere routes gesloten.
Lea Ypi, een Albanees-Britse professor aan de ‘London School of Economics’, vertelde misnoegd op Twitter dat haar moeder en broer nog nooit de toestemming kregen om haar in het VK te bezoeken. Ze woont er nochtans al 14 jaar en heeft het Brits staatsburgerschap. Ondanks dat ze honderden ponden aan administratieve kosten gespendeerd hebben, werd hun reisvisa uiteindelijk altijd geweigerd.
“Mijn moeder … heeft de consulaire dienst er niet van overtuigd dat haar intenties die van een ‘echte bezoeker’ zijn. Vraag het aan elke Albanees die je tegenkomt en ze hebben minstens één of meerdere gelijkaardige verhalen”, schrijft Ypi. “Als je nog nooit een brief gekregen hebt om een visa te weigeren -de wreedheid, de minachting, de vernedering- hier is degene die mijn moeder de toegang tot het land ontzegde omdat ik in mijn uitnodigingsbrief geschreven had dat ik zwanger was… en hulp kon gebruiken. Ik ben een geprivilegieerde academicus. Beeld je in hoe het de andere Albanezen vergaat.”
Oproepen voor een oplossing
Dit punt is niet onopgemerkt gebleven bij de Britse autoriteiten die onlangs een project hebben gelanceerd dat legale immigratie en betere omstandigheden moet voorzien in het thuisland, in plaatsen als Kukës. Alastair King-Smith, de Britse ambassadeur in Albanië, stelt het voor als het meest ambitieuze initiatief van het VK in het noorden van Albanië, dat in de hele regio vaardigheden en banen zal opleveren.
“Mijn boodschap aan diegenen die overwegen om illegaal naar het Verenigd Koninkrijk te komen is deze: Wacht. Ga niet en ruïneer uw levens niet”, schreef de ambassadeur in een LinkedIn-post. “Wat u te zien krijgt op de sociale media is niet de realiteit. Blijf hier of vraag visa aan via legale wegen. Ga niet illegaal! We roepen iedereen die kan bijdragen op: werk alsjeblieft met ons samen om hoop en keuzemogelijkheden te creëren voor jonge mensen hier, zodat ze zich niet gedwongen voelen om te vertrekken.”
Zelfs de kerk roept op tot actie. De katholieke bisschoppenconferentie van Albanië bracht onlangs een verklaring uit waarin de leiders van Albanië opgeroepen wordt om oplossingen voor de crisis te bedenken en te implementeren. "Onze gelovigen vertellen ons dramatisch genoeg hoe hele families liever emigreren uit angst dat zij geen veilige toekomst voor hun kinderen kunnen garanderen en dat velen van hen de hoop hebben verloren om in Albanië te leven", zei monseigneur Angelo Massafra in een verklaring aan de media. Hij riep op tot oplossingen om een einde te maken aan "een totale leegloop van de schoolstructuren op het platteland", en de inkrimping van "de meest waardevolle beroepen voor de sociale en economische ontwikkeling van ons land, zoals de gezondheidszorg en het onderwijs." Tot nu toe zijn zijn gebeden niet verhoord.
Dit vertaalde artikel verscheen eerder op OpenDemocracy.
