“Als de zee zo overvloedig zou zijn als vroeger, kan ik zeggen dat de migratiesituatie niet zou zijn wat ze is”. Aan het woord is Abdoulaye Sady die op Tenerife woont. Geboren in een familie van Senegalese vissers, migreerde hij in november 2020 naar de Canarische Eilanden (Spanje) toen hij niet langer kon leven van de visserij.
Er zijn duizenden verhalen zoals dat van Sady per jaar. Dat onthult een recent rapport van de ‘Environmental Justice Foundation’ (EFJ) over het verband tussen overbevissing en illegale visserij in Senegal enerzijds, en de toename van migratie naar Europa via de Atlantische route (van de West-Afrikaanse kust naar de Spaanse Canarische eilanden) anderzijds – een gevolg van de verslechtering van de sociaaleconomische omstandigheden van de lokale bevolking.
De visserij is een belangrijke sector in Senegal, die werk biedt aan ongeveer 3% van de beroepsbevolking en in 2023 goed was voor 10% van de Senegalese export. Het is ook de belangrijkste bron van voedselzekerheid voor het land. Maar de sector wordt bedreigd door Europese en Chinese industriële overbevissing, die rechtstreeks concurreert met de traditionele binnenlandse visserij.
In haar rapport veroordeelt EJF de ondoorzichtigheid van de visserijovereenkomsten die de afgelopen jaren met buitenlandse industriëlen zijn gesloten. De toename van grotere en beter uitgeruste buitenlandse bodemtrawlers is oneerlijke concurrentie voor kleinschalige vissers, die in de eerste visserijzones verstoken blijven van vis. "Als [buitenlandse boten] vissen, vangen ze met hun netten alles, zelfs de kleinste vissen die ongeschikt zijn voor consumptie. Ze sorteren niet wat ze wel en niet willen hebben. Ze nemen alles", klaagt Moussa Diop, een voormalige visser.
Daarnaast is er de illegale, niet-aangegeven en ongereglementeerde visserij (IUU - illegal, unreported and unregulated’). In 2024 werden 24 schepen door de Senegalese autoriteiten tegengehouden voor het vissen in beschermde gebieden, zonder vergunning of op onvolgroeide vissoorten. Deze praktijk is niet los te zien van de buitenlandse industriële visserij, aangezien sommige trawlers die nu een vergunning hebben, eerder betrokken waren bij IUU-visserij, met name Chinese en Koreaanse schepen.
IUU-visserij wordt gefaciliteerd door de heimelijke praktijken van bepaalde industriële visserijstructuren. Om de Senegalese wetgeving (die de toegang tot de nationale wateren beperkt) te omzeilen, bundelen sommige buitenlandse bedrijven hun krachten met fictieve lokale bedrijven terwijl ze de volledige controle behouden over de visvangst. “Het gebrek aan transparantie maakt het mogelijk om de identiteit van de uiteindelijke eigenaren te verbergen, waardoor opsporing en sancties worden voorkomen wanneer schepen illegale activiteiten ontplooien”, legt EJF uit.
Door de explosieve groei van de industriële- en IUU-visserij zijn de vispopulaties voor de kust van Senegal sterk achteruitgegaan. Vangstherstelmodellen schatten dat 57% van de geëxploiteerde populaties in Senegal op instorten staat. “De enige reden die mensen aanhalen is dat [de afname van de visbestanden] wordt veroorzaakt door buitenlandse boten; dat het deze boten zijn die de zee hebben geruïneerd”, zegt Papa Sady Bieng, een voormalige visser.
De crisis in de sector heeft directe gevolgen voor de Senegalese bevolking: endemische werkloosheid en toenemende armoede. Naarmate de artisanale vissersboten met lege handen terugkeren, vervliegt de hoop van de jeugd. Naarmate de inkomens dalen, verslechtert bovendien ook de gezondheid van de lokale bevolking. Duizenden jongeren besluiten daarom de zee op te gaan om Europa te bereiken, in de hoop op een beter leven voor zichzelf en hun familie. “Als ik genoeg geld had kunnen verdienen met vissen, had ik nooit naar Europa hoeven komen”, zegt Memedou Racine Seck, een voormalige visser die in ballingschap leeft op Tenerife.
De Atlantische migratieroute is echter niet zonder gevaar. Spanje schat dat in 2024 ongeveer 46.000 mensen naar de Canarische Eilanden zijn gemigreerd. Volgens de Spaanse NGO ‘Caminando Fronteras’ zijn er in hetzelfde jaar meer dan 9.700 mensen verdronken op deze route naar de Spaanse eilandengroep voor de West-Afrikaanse kust.
De Environmental Justice Foundation stelt in zijn rapport enkele oplossingen voor aan de instellingen die direct verantwoordelijk zijn voor deze situatie, zoals de Senegalese regering die de zones exclusief gereserveerd voor kleinschalige binnenlandse visserij kan uitbreiden, of Europa die de bescherming van mariene ecosystemen in West-Afrika moet opvoeren.
De belangrijkste conclusie van het rapport is dé paradox van Europa, dat al tien jaar een meedogenloze strijd voert tegen “illegale immigratie” terwijl het tegelijkertijd, via zijn industrie, de economieën van de landen van vertrek ondermijnt, en zo de sociaal-economische oorzaken creëert voor migratie.
Dit artikel verscheen eerder in 'Afrique XXI'.