Image
Europese verkiezingen: duel in het centrum
Photo by DAVID ILIFF. License: CC-BY-SA 3.0
Europese verkiezingen: duel in het centrum
Artikel
14 minuten

Van 22 tot 25 mei 2014 vinden de Europese Verkiezingen plaats. De kiezers zullen een nieuw parlement samenstellen en meteen ook bepalen wie de grootste politieke familie wordt. De winnende politieke factie zal normaal gezien ook de voorzitter van de Europese Commissie leveren. Wordt het de christendemocraat Jean-Claude Juncker of wordt het de sociaaldemocraat Martin Schulz? Het ziet ernaar uit dat het nieuwe parlement ook heel wat EU-kritische leden zal tellen. Een verhoging van het aantal kritische stemmen zou ons eigenlijk moeten verheugen, want het beleid van de Unie moet absoluut gewijzigd worden. De ene Europa-kritiek is echter de andere niet.

Rechts versus links

De mainstream kritiek in vele lidstaten is dat de Unie zich met te veel bemoeit, lijdt aan regelneverij en de nationale regeringen verplicht tot onpopulaire maatregelen. Hierbij wordt makkelijk vergeten dat de eigen nationale leiders (via de Raad van Ministers en de Europese Raad van regeringsleiders- mede-architect zijn van de Europese politiek en haar neoliberale maatregelen. De debatten in de Europese media spitsen zich in de eerste plaats toe op de onrechtmatige concurrentie vanwege buitenlandse arbeidskrachten en het “te lakse” migratiebeleid in het algemeen. Vooral aan de (extreem) rechterzijde zien we als conclusie vaak een pleidooi voor een uitstap uit de Unie. “Zonder de EU zal ons land/onze regio zich beter kunnen ontwikkelen, en zelf kunnen beslissen”. Denk hierbij aan de PVV van Wilders in Nederland, Vlaams Belang bij ons, UKIP in Engeland, Front National (FN) in Frankrijk, Alternative für Deutschland, Jobbik in Hongarije, de Deense Volkspartij, Gouden Dageraad in Griekenland, de Freiheitspartei in Oostenrijk, enzovoort. Het staat buiten kijf dat vooral in Groot-Brittannië en in Frankrijk de bovenvermelde benadering een belangrijke rol zal spelen op 25 mei 2014. 

De progressieven gaan deze thematiek niet uit de weg, maar wijzen op het belang van een sociaal Europa en de strijd tegen de sociale dumping. Ze zetten zich ook af tegen de zeer stringente maatregelen van de Europese instanties (zoals bijvoorbeeld de zware en dwingende budgetcontrole) die zogenaamd uitgewerkt werden om de overheidsfinanciën gezond te maken. Ze wijzen erop dat een louter soberheidsbeleid van besparingen geen kansen biedt op economische heropleving. Tussen haakjes, een belangrijk deel van de openbare financiële problemen werden veroorzaakt door de overheidssteun om de banken van het failliet te redden tijdens de crisis van 2008-2009. De hoofdkritiek van links is dat de Europese Unie een machine is die tracht om het neoliberalisme overal door te voeren. De Europese documenten en verdragen zijn er inderdaad volledig van doordrongen. De greep van de grote economische actoren heeft vele tentakels. Een versterkte parlementaire linkerzijde kan ideologisch en praktisch weerwerk bieden.

Natie versus unie

In heel wat landen zullen de Europese verkiezingen niet bepaald worden door de politieke visie op de Europese Unie en de partijen of politici die zich kandidaat stellen. De agenda wordt wellicht vooral bepaald door de binnenlandse politieke situatie in de aparte lidstaten. Die wordt natuurlijk ook wel beïnvloed door wat de Unie als politieke praktijk aanhoudt, maar het zal toch niet om de Europa-standpunten van Johan Van Overtveldt of Helga Stevens zijn dat een derde van de Vlamingen voor NVA wil stemmen? Dat heeft volgens mij alles te maken met het meesterlijk gebruik door partijleider Bart De Wever van het 'underdog'-gevoel van de doorsnee Vlaming, in combinatie met een beeld van 'profiterende vakbonden en een PS die tegen moderniseren is'. Ook in  de andere Europese lidstaten lijken de binnenlandse politieke ontwikkelingen de beslissende factor te zullen worden. In Spanje bijvoorbeeld zal het thema abortus wellicht niet weg te branden zijn uit de politieke debatten. Het wordt afwachten of het Spaanse tweepartijensysteem (sociaaldemocraten en christendemocraten) overeind zal blijven. In de peilingen halen ze samen nog altijd 60%. In elk geval ziet elke Spaanse partij deze Europese verkiezingen als een algemene repetitie voor het grote werk van volgend jaar: de verkiezingen voor de gemeenteraden en de autonome regio's. Een belangrijke vraag die geregeld terugkomt, is hoe sterk het linkse 'Izquierda Unida' (14% in de peilingen) en de UPyD ('Union, Progresso y Democracia') -een sociaal-liberale partij die op het moment van dit schrijven nog geen affiliatie heeft uitgesproken voor een Europese fractie- uit de verkiezingen zullen komen. UpyD is gekant tegen het Spaanse, Baskische of Catalaanse nationalisme en behaalt volgens de pre-verkiezingspolls 8% van de stemmen. Uiteraard wordt het ook uitkijken naar het succes van de separatistische krachten in de regio's.

In Frankrijk -dat recht heeft op 74 zetels in het Europees Parlement- zal het belabberde imago van president Hollande waarschijnlijk de Europese verkiezingen beïnvloeden ten voordele van Marine Le Pen (Front National). De populariteit van het 'hou de vreemdelingen buiten'-standpunt is sterk toegenomen in Frankrijk. Hoe zwaar zullen de resultaten van de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2014 -waarin de PS afgestraft werd- nog doorwegen? Kan de recente aanstelling tot premier van de populaire rechtse 'socialist' Manuel Valls de schade beperken voor de PS? Zullen de kiezers niet massaal verstek laten gaan? De conservatieve UMP en het extreemrechtse Front National (FN) halen samen zo'n 47% van de stemmen volgens de voorspellingen. De Groenen geraken nog maar aan 6 van hun huidige 16 Europese zetels. Het feit dat de Franse landbouwsyndicalist en milieu-activist José Bové aangeduid is als mede-leider van de Europese Groene Partij (EGP), lijkt de gemoederen in Frankrijk niet speciaal te beroeren. De achteruitgang van Groen in Frankrijk zou verantwoordelijk zijn voor meer dan de helft van het totale (voorspelde) verlies voor de Europese Groenen. De coalitie 'Front de Gauche' zou 5 vertegenwoordigers halen, een status quo. Dit links front bestaat onder meer uit de 'Parti Communiste Français', de 'Parti de Gauche' van Mélenchon, en de politieke beweging 'Les Alternatifs'. De linkse onafhankelijke 'Nouveau Parti anticapitaliste' komt ook op, maar blijft voorlopig steken op 4% van de stemmen en geen zetel. 

Het Verenigd Koninkrijk bezet 73 zetels in het Europees Parlement. Door de uitgesproken agressieve en populistische campagne van de Independence Party (UKIP) -lid van de eurosceptische politieke fractie 'Europa van Vrijheid en Democratie'- is de inzet van deze Europese verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk vereenvoudigd tot “met of zonder de EU”. De UKIP speelt volop in op de bestaande angsten bij de bevolking, maar biedt geen remedies ten gronde aan. De Britse Conservatieven worden danig in de hoek gedrumd, mede door de vage standpunten en onduidelijke repliek van premier Cameron. De Britse politici hanteren al decennialang een mossel-noch-vis-houding tegenover de Unie. U herinnert zich nog wel de 'opt-out' (vrijstelling van de naleving van verdragen of afspraken) die ex-premier Tony Blair wist af te dwingen voor het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Het Verenigd Koninkrijk doet ook niet mee aan het Schengen-akkoord, dat het vrij verkeer van personen tussen verschillende Europese landen garandeert. De Britten vinden Schengen niet strikt genoeg en de softe EU-partners niet te vertrouwen wat migratie betreft. De Labour-partij heeft op allerlei vlakken geen verweer willen of kunnen bieden tegen de rechtse analyse, en maakte ze zelfs tot de hare. Labour staat voor deze verkiezingen wel als eerste partij in de polls: op 31%, wat overeenkomt met 28 zetels in het Europees Parlement. UKIP zou de tweede grootste partij van het Verenigd Koninkrijk worden met 27% en 18 zetels. De Conservatieven hinken achterop met 23% en 17 zetels.  

Italië beschikt net als het Verenigd Koninkrijk over 73 zetels in het Europees Parlement (EP). Hoe zullen de Italianen reageren op de nieuwe binnenlandse politieke situatie in dit prille post-Berlusconi tijdperk? De partij van Berlusconi 'Forza Italia' staat op 20% van de stemmen volgens de peilingen, net achter de Vijf Sterren Beweging van acteur en politiek activist Beppe Grillo. Voor de sociaaldemocratische 'Partito Democratico' (PD), onder de nieuwe leider Matteo Renzi, voorspelt men 34% van de stemmen. Zal de PD nog verder uitlopen? De nieuwe linkse coalitie 'L'Altra Europa con Tsipras' is een Italiaans initiatief dat speciaal in het leven geroepen is voor de Europese verkiezingen van 25 mei. Het is een poging om radicaal links weer op de kaart te zetten en de Griekse Alexis Tsipras te steunen bij zijn kandidatuur (voor Europees Links) voor de post van voorzitter van de Europese Commissie. 

Duitsland is het absolute zwaargewicht in het EP met 96 zetels. Tweederde van de Duitse stemmen zullen wel opnieuw verdeeld worden onder de christendemocraten en de sociaaldemocraten. Misschien kunnen de Duitse lijsttrekkers van de Partij van de Europese Sociaaldemocraten (Martin Schulz) en de Europese Groenen (Ska Keller) een extra boost geven aan het stemmenaantal voor hun respectievelijke partijen in Duitsland. Die Grünen zouden uitkomen op 10 zetels (ze hadden er 14 in het uittredende parlement) en de Duitse linkse partij Die Linke zou haar 8 vertegenwoordigers behouden. Het uiterst rechtse 'Alternative für Deutschland' staat in de peilingen op 6 zetels.

In Polen, dat 51 zetels heeft in het EP, zal de vraag vooral zijn: komt er meer dan een kwart van de kiesgerechtigden opdagen? Een vraag die op zich alles zegt over het gebrek aan interesse voor de transnationale politiek. In 2004 kwam 20,8% van de stemgerechtigden opdagen en in 2009 25,5%. Sommige waarnemers voorspellen echter een grotere aandacht voor deze Europese verkiezingen in Polen omwille van de spanningen in en rond buurland Oekraïne. Twee Poolse christendemocratische partijen zijn aangesloten bij de fractie van de Europese Volkspartij en halen volgens de recentste peilingen samen 45% van de stemmen. De Poolse partij die is aangesloten bij de Europese Conservatieven en Reformisten haalt 19 zetels. De partijen 'Alliantie van Democratisch Links' en 'Sociaaldemocratie van Polen' zijn lid van de sociaaldemocratische Europese fractie en zouden respectievelijk 6 en 2 zetels binnenrijven. 

Inzet

Los van de focus op lokale spelers, de lokale inzet en de lokale politieke conjunctuur hebben de Europese verkiezingen wel degelijk een groot maatschappelijk belang. Maar welk percentage van de kiezers houdt hier echt rekening mee? Welk klimaatbeleid de Unie zou moeten implementeren en afspreken met de rest van de wereld is toch een belangrijk thema? Voor wie is het nastreven van het IPCC-advies om de uitstoot van broeikasgas met 70% te verminderen tegen 2050 echter een toetssteen in de partijprogramma's? Hoe kan een algemeen sociaal migratiebeleid er uitzien? Het casinokapitalisme waarmee de banken hun winstzucht bevredigen, kon door het uittredende Europese parlement te weinig aan banden gelegd worden. Moeten we de strijd tegen de macht van de banken niet als een criterium laten spelen voor ons stemgedrag? Moet de EU het geplande diepgaande vrijhandelsverdrag met de VS wel ondertekenen? Het zou beide economieën aan elkaar vastkluisteren en het dreigt heel wat regelgeving ter bescherming van de werknemer, de burger en de consument te slopen. Hoe kan men de om zich heen grijpende winstlogica stoppen ten voordele van performante openbare diensten? Willen we een einde aan de soberheidspolitiek? Kan ontwikkelingssamenwerking ten dienste staan van economische en sociale ontwikkeling en in de eerste plaats gericht zijn op het wegwerken van de ongelijkheid? Moet de lobby-machine van multinationale ondernemingen rond Parlement en Commissie niet zeer zwaar beteugeld worden? Willen we geen partijen die pleiten voor meer bevoegdheden voor het Europees parlement om de Raad en de Commissie te corrigeren en te controleren? Moet de Unie de lidstaten dwingen tot het verhogen van hun militair vermogen? Heeft de Unie wel nood aan een interventieleger? Al deze belangrijke thema's vormen mede de inzet van deze Europese verkiezingen.

Groepen

In de nakende verkiezingen zijn 766 Europese parlementszetels te betwisten. België heeft recht op 22 parlementszetels. De grote tendensen in de Europese opiniepeilingen wijzen op een nek-aan-nekrace tussen de christen- en sociaaldemocraten, twee politieke families die al jarenlang dominant aanwezig zijn in de verschillende West-Europese regeringen en in het Europees Parlement. De allerlaatste polls wijzen wel op een lichte, groeiende voorsprong van de christendemocratische Europese fractie, de Europese Volkspartij, voornamelijk door een betere score in Polen en ook wel in Frankrijk (UMP). De Europese Socialisten en Democraten (S&D) gaan –in vergelijking met eerdere peilingen– licht achteruit in Oostenrijk, Bulgarije, Hongarije, Polen, Frankrijk en Griekenland. Een verrassende vaststelling is dat de omvang van de Europese Liberale fractie (ALDE) en die van Verenigd Links kort bij elkaar zouden komen te liggen: een 60-tal tegenover een 53 tot 55 zetels. In het uittredende parlement telt Verenigd Links 35 zetels en ALDE 84 zetels. 

Gezamenlijk bekeken gaan de drie politieke centrumgroepen -Europese Volkspartij, Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten, Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa- achteruit in vergelijking met 2009. In het uittredende Europese parlement leveren ze samen 72% van de parlementsleden. In het nieuwe parlement zou dit 65% zijn.

Aan progressieve en linkerzijde zouden de fracties Europees Verenigd Links/Noords Groen Links (GUE/NGL) en de Europese Groene Partij/Europese Vrije Alliantie (EGP/EFA) op ongeveer 12% van de zetels stranden. Dat zou een status quo inhouden ten opzichte van de huidige samenstelling van het parlement, maar met een grondige onderlinge verschuiving. GUE/NGL zou stijgen van 35 naar 53 zetels en Groen zou zakken van 57 naar 38 zetels. Dit laatste is vooral te wijten aan een spectaculaire achteruitgang voor Groen in Frankrijk, Duitsland en in mindere mate Nederland. In Italië en Polen zijn beide progressieve fracties totaal afwezig in het verkiezingsspel. In zowat een derde van de lidstaten halen geen van beide fracties een zetel. In België zijn Groen!, Ecolo en NVA lid van de groene fractie EGP/EFA. Het soortelijk gewicht van België in deze fractie zou behoorlijk kunnen stijgen aangezien de peilingen 4 zetels geven aan NVA, en aan Groen! en Ecolo elk 1. Dit zou België 6 van de 38 voorspelde fractie-zetels opleveren. In het huidige parlement was die verhouding 4 op 57. Maar er zit hier wel een addertje onder het gras: Lamberts (Ecolo) en Bart Staes (Groen!) hebben al gezegd dat het neoliberale NVA geen plaats meer heeft in de EGP/EFA fractie. Huidig NVA-verkozene Marc Demesmaeker (opvolger van Frieda Brepoels) ontkende het gerucht dat de NVA zelf zou willen overstappen naar de fractie van de Europese Conservatieven en Reformisten: “Wij zijn medestichter van deze fractie. Wij blijven.”

Europees Verenigd Links (GUE) heeft de leider van de Griekse partij Syriza, Alexis Tsipras, aangeduid als de linkse kandidaat voor de functie van voorzitter van de Europese Commissie. Volgens de peilingen zou Die Linke uit Duitsland goed zijn voor 8 vertegenwoordigers in de volgende GUE-fractie. Syriza en de Communistische Partij van Griekenland (KKE) zouden respectievelijk 6 en 2 zetels binnenhalen. Voor het Spaanse Izquierda Unida voorspelt men 7 zetels. De laatste peilingen geven de Tsjechische communisten ook 5 zetels. De SP-Nederland zou 3 zetels winnen en in België zou de PTB-GO lijst (Parti du Travail de Belgique) 1 zetel winnen, aldus PollWatch. 

De twee rechtse fracties in het EP -de Europese Conservatieven en Reformisten (ECR) en Europa van Vrijheid en Democratie (EFD)- zouden licht achteruitgaan ondanks de spectaculaire cijfers van het Britse UKIP. 33 van de huidige Europese parlementsleden zijn niet aangesloten bij een van de bestaande Europese fracties. Maar er is wellicht een nieuwe fractie in de maak rond de aangekondigde samenwerking tussen Marine Le Pen en Geert Wilders. Samen met de partijen die gesuggereerd hebben deze groep te willen vervoegen, zouden ze een kleine 40 Europese zetels vergaren dankzij 7 lidstaten: Front National uit Frankrijk (19 zetels), Partij voor de Vrijheid uit Nederland (5 zetels), Vlaams Belang uit België (2 zetels), Lega Nord uit Italië (4 zetels), Freiheits Partei uit Oostenrijk (5 zetels), de Slovaakse Volkspartij (2 zetels) en de Zweedse Democraten (2 zetels).

Besluit

Het is belangrijk dat de Europese burgers echt inzicht krijgen in de machtsstructuren van de huidige transnationale samenleving om hun stemgedrag te kunnen bepalen. Om een heuse politieke kentering teweeg te brengen in Europa zal een stembusgang echter niet volstaan. Doorgedreven sociale actie zal nodig zijn om de neoliberale lijn van de Unie en haar lidstaten fundamenteel om te buigen. 

 

 

De politieke fracties in het Europees Parlement

De Europese Volkspartij (EVP) is de christendemocratische fractie. In het uittredende parlement legt deze grootste fractie beslag op 274 zetels. De Belgische partijen aangesloten bij EVP zijn CD&V en haar Franstalige tegenhanger CDH. De voorzitter van deze fractie is de Fransman Joseph Daul van de conservatieve 'Union pour un Mouvement Populaire' (UMP)    

De sociaaldemocratische Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D) is de tweede grootste fractie in het uittredende parlement. Ze bezet 195 zetels. De Vlaamse (SP.a) en Waalse (PS) socialistische partijen maken deel uit van deze fractie. Hannes Swoboda, een Oostenrijkse sociaaldemocraat is de huidige voorzitter van S&D.    

De Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE) vormt de liberale fractie in het Europees parlement. Sinds de vorige Europese verkiezingen van 2009 legt ALDE beslag op 84 zetels. Aangesloten Belgische partijen zijn Open Vld en MR. Voorzitter van deze Europese fractie is Open Vld boegbeeld Guy Verhofstadt.   

De Europese Groene Partij – Europese Vrije Alliantie (EGP-EVA) beschikt in het uittredende parlement over 57 zetels en wordt voorgezeten door het Duitse duo Daniel Cohn-Bendit en Rebecca Harms. Zoals de naam het zegt verenigt de Europese Groene partij de ecologisch geïnspireerde Europese partijen. Groen! en Ecolo zijn dan ook voor de hand liggende leden. De NVA is echter ook aangesloten bij deze fractie. Dit komt omdat de Europese Vrije Alliantie specifiek gebieden vertegenwoordigt die geen natie zijn. Dit past perfect bij de Vlaams-nationalistische agenda van de NVA. 

De Europese Conservatieven en Hervormers (ECH) zijn conservatief, liberaal, antifederalistisch en eurosceptisch. ECH heeft 57 zetels in het uittredende parlement. De meeste ECH-parlementsleden zijn afkomstig uit de Conservatieve Partij van Groot-Brittannië, Recht en Rechtvaardigheid van Polen en de Democratische Burgerpartij uit Tsjechië. De rechts-liberale partij van De Decker (LDD) is aangesloten bij deze fractie, die geleid wordt door de Brit Martin Callanan van de Conservative Party.  

Europees Unitair Links – Noords Groen Links (GUE-NGL) is de radicaal linkse fractie in het parlement. Ze heeft 35 zetels in het uittredend parlement en bestaat vooral uit communistische, marxistische, progressieve en socialistische partijen. GUE-NGL kant zich vooral tegen het neoliberale karakter van het huidige Europa. De fractie wordt voorgezeten door de Duitse Gabrielle Zimmer van Die Linke. In het uittredende parlement is GUE-NGL de enige Europese fractie waarin België geen enkele zetel bezet.

Europa van Vrijheid en Democratie (EVD) is een eurosceptische, nationalistische en rechtse politieke fractie. In het uittredend Europees parlement heeft de EVD 31 zetels. De belangrijkste leden van de fractie zijn het Britse UKIP en het Italiaanse Lega Nord. Beide partijen leveren ook het voorzittersduo: Nigel Farage en Francesco Speroni. Ex-Vlaams Belang boegbeeld Frank Van Hecke bezet als onafhankelijk lid een zetel in deze fractie.

 

 

Dit artikel verscheen in ons tijdschrift 'VREDE - Tijdschrift voor internationale politiek' Blijf op de hoogte en abonneer u hier


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Land

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.